محصولات تراریخته

در فرایند تراریختی، ژن‌ یا ژنهایی از یک موجود به موجود دیگر منتقل می‌شود. با انتقال ژن جدید به سلول یا موجود زنده ویژگی های مفید مورد نظر در آن موجود ایجاد می‌شود. موجودی که به این ترتیب دچار تغییر در ماده ژنتیکی خود شده یا به عبارتی اصلاح ژنتیکی شده است را موجودی که به لحاظ ژنتیکی اصلاح شده genetically modified organism یا به اختصار GMO می‌گویند.

انتقال ژن به موجودات با به کارگیری فنون مهندسی ژنتیک میسر می‌گردد. معمولا‌‌ً با تولید DNA نوترکیب، که متشکل از مولکول ناقل و ژن انتقالی است، امکان انتقال ژن از موجود دهنده‌ ژن به موجود گیرنده را فراهم می‌کند.

بشر برای استفاده هرچه بیشتر و مطلوبتر از منابع حیوانی و گیاهی همچنین برای مبارزه با قحطی و خشکسالی همواره در تلاش برای اهلی سازی و ایجاد تغییر در موجودات بوده است. اقدام بشر برای اصلاح ژنتیکی موجودات به سال‌ها پیش از شروع علم ژنتیک برمی‌گردد. اقداماتی نظیر بومی سازی گیاهان و جانوران، جفت‌گیری‌های هدایت شده‌ آنها، جداسازی ارقام و نژاد‌های مطلوب از سایرین و پرورش آنها، اقدام به پیوند زدن درختان از جمله روشهای سنتی ایجاد تغییر در موجودات است.

با کشف مولکول DNA در سال1944به عنوان مولکول دربرگیرنده‌ اطلاعات وراثتی حیات و سپس شکل‌گیری تکنیکهای تولید DNA نوترکیب و پیشرفتهای حاصل از آن بشر رفته رفته استفاده از روشهای زیست فناوری برای اصلاح موجودات مورد نیاز خود را جایگزین روشهای سنتی کرد تا جایی که نه تنها در بهبود کیفیت و کمیت محصولات که حتی در تولید کالا‌های لوکس و فانتزی نیز از آن بهره می‌گیرد.

اولین موجود تراریخت، که باکتری «ای‌.کولای» بیان کننده‌ ژن انتقال یافته از باکتری سالمونلا بود، در سال 1973به دست «نورس کهن» خلق شد.

پس از آن «هربرت بایر» اولین شرکت زیست ‌فناوری را با نام «ژیننتک» تاسیس کرد. شرکت ژیننتک در سال 1986 اعلام کرد که موفق به خلق ای.کولای تولید کننده‌ پروتئین انسولین انسانی شده است.

با وجود موفقیت‌های حاصل از تولید GMOها ، به دلیل نگرانی جوامع از خطرات احتمالی استفاده از باکتری‌های تراریخت، دولت‌ها همواره نسبت به تولید و استفاده از GMOها بدبین و سختگیر بوده اند. به عنوان مثال؛ یک شرکت بیوتکنولوژی در کالیفرنیا به نام «شرکت علوم ژنتیکی پیشرفته» که موفق به ایجاد باکتری‌های اصلاح شده‌، با انتقال ژن‌هایی از باکتری‌های سرمازی، برای حفاظت از گیاهان در مقابل سرمازدگی شده بود مکرراً به دلیل مخالفت‌های دولت، از به کارگیری دستاوردش بازداشته می‌شد.

با پیشرفتها‌ی روزافزون بیوتکنولوژی، از میزان این نگرانی‌ها کاسته شد. توسعه‌ی زیست فناوری منجر به خلق باکتری‌ها، گیاهان و جانوران تراریختی شد که ویژگیهای مطلوب‌تری نسبت به انواع طبیعی خود داشتند. همچنین GMOهایی به عنوان کارخانه‌های زنده‌ تولیدات دارویی مورد نیاز در درمان بیماری‌ها خلق می‌شوند.

با وجود مزایایی که GMOها برای انسان به همراه دارند برخی از حامیان محیط زیست نسبت به استفاده از گیاهان تراریخت به عنوان غذا به دلیل تصور اینکه سم بیشتری نیاز دارند یا احتمال ضرر برای انسان و طبیعت نگران اند و با آن مخالفت می‌کنند.

اما مطالعه مراجع و منابع تخصصی نشان می‌دهد مراکز علمی معتبر و دانشگاه‌های متعدد و مستقل و نیز نهادهای نظارتی بین المللی متعددی از جمله سازمان بهداشت جهانی و سازمان خواروبار جهانی  به این نتیجه رسیده‌اند که محصولات تراریخته برای مصرف انسان و محیط زیست ایمن هستند [3-1].

مطالعات زیادی این محصولات را از نظر سلامت مورد بررسی قرار داده‌اند که یکی از جالب توجه‌ترین آنها گزارش اتحادیه اروپاست. این گزارش محصول مشارکت 500 گروه تحقیقاتی مستقل در 130 پژوهش طی 25 سال با هزینه 300 میلیون یورو است.

این مطالعه در نهایت نتیجه گرفته است که محصولات تراریخته مانند فرآورده‌های کشاورزی سنتی سالم هستند. نکته قابل توجه اینکه گزارش کمیسیون اروپا در مورد غذاهای حاصل از مهندسی ژنتیک بر پایه پژوهش‌های مستقل از شرکت‌های فن‌آوری زیستی انجام شده است [4]. در اروپا برای جامعه علمی کاملاً روشن است که غذاهای حاصل از محصولات تراریخته بی‌خطر هستند. مشاور علمی کمیسیون اروپا گفته است: «مصرف غذاهای تراریخته بیشتر از مصرف غذاهایی که به‌شیوه مرسوم تولید می‌شوند خطر ندارد [5]» یا به‌عبارت دیگر از آنها سالمترند. بررسی و جمع‌بندی 1783 مقاله علمی معتبر که به بررسی اثرات غذاهای GM بر سلامت انسان و محیط زیست در فاصله سال‌های 2002 تا 2012 پرداخته بودند نیز به‌وضوح نشان داد که به‌طور خلاصه، غذاهای اصلاح شده ژنتیکی از گسترده‌ترین موضوعاتی است که تاکنون مورد بررسی و مطالعه قرار گرفته‌اند و تاکنون هیچ مدرک معتبری وجود ندارد که تهدید GMOها را بر محیط زیست و سلامت نشان دهد.

نتیجه نهایی این مقاله که در مجله Critical Reviews in Biotechnology به چاپ رسیده است دلیل بی‌اعتمادی مدعیان و مخالفان تراریخته‌ها را در دروغ‌های روانشناسی، سیاسی و بحث‌های کاذب نهفته دانسته است. این نتیجه‌گیری مبنی بر سلامت محصولات تراریخته برآیندی از تحقیقات مختلف و مستقل انجام شده در دنیا در ارتباط با محصولات تراریخته در دهه گذشته بوده و از یافته‌های مرتبط با تحقیقات مهندسی ژنتیک که به‌صورت مقالات عمومی، مقالاتی مرتبط با اثرات زیست‌محیطی و مقالاتی در زمینه ایمنی مصرف و قابلیت ردیابی آنها تحقیق و نگاشته شده‌اند، حاصل شده است [7]. انجمن پزشکی انگلستان، متنی با عنوان بررسی جامع اطلاعات مربوط به غذاهای اصلاح‌شده ژنتیکی منتشر کرده است. در این متن آمده است: «غذاهای تولید شده از محصولات اصلاح‌شده ژنتیکی توسط صدها میلیون نفر در سرتاسر دنیا به‌مدت 15 سال مصرف شده‌اند و هیچ گزارش یا شکایتی از بیماری وجود ندارد (این در حالی است که بیشتر مصرف کنندگان این محصولات ساکن کشورهایی مانند آمریکا بوده‌اند که مردم آنها بیشتر اهل شکایت هستند)» [8]. دیوان عالی فرانسه نیز اعلام کرد دولت هیچ مدرک معتبری در مورد آسیب محصولات تراریخته به انسان یا محیط زیست ندارد [9].

در خصوص ادعای افزایش سه‌برابری سم در محصولات تراریخته، بدون اشاره به هر نوع مستندی (یا حداقل نام مجله علمی) باید گفت بر اساس مقاله‌ای علمی  که در سال 2014 در مجله PLoS ONE منتشر شد، در آن به بررسی اثرات زراعی و اقتصادی محصولات اصلاح شده ژنتیکی پرداخته است. در این مقاله با بررسی 147 مقاله علمی معتبر اثبات می‌کند که فن‌آوری محصولات حاصل از مهندسی ژنتیک و تراریخته‌ها استفاده از آفت‌کش‌های شیمیایی را 37 درصد کاهش داده است. همچنین میزان محصول 22 درصد افزایش داشته و افزایش سود کشاورزان 68 درصد بوده است". این مطالعه که شواهدی قوی از مزایای محصول تراریخته برای کشاورزان کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه را نشان می‌دهد اظهار امیدواری کرده است که انتشار این نتایج، افزایش اعتماد عمومی به این فن‌آوری را در پی داشته است [6].