تولید برنج تراریخته متحمل به خشکی و شوری در نیجریه

به گزارش مرکز اطلاعات بیوتکنولوژی به نقل از پایگاه اطلاع‌رسانی پانچ، با پایان یافتن کشت آزمایشی برنج، لوبیا و ذرت خوشه‌ای تراریخته در نیجریه کشت عمده این محصولات در دو سال آینده در این کشور صورت خواهد گرفت.

دکتر لوسی اوگبادو دبیرکل آژانس ملی توسعه زیست‌فناوری نیجریه (NABDA) که در نشست زیست‌فناوری کشاورزی در وزارتخانه ارتباطات در آبجو سخن می‌گفت افزود: سه محصول برنج، لوبیا و ذرت خوشه‌ای در حال طی مراحل کشت آزمایشی در نیجریه هستند و در دو سال آینده مجوز رهاسازی آنها صادر خواهد شد.

وی تأکید کرد: برنج جدید از طریق اصلاح ژنتیک به خشکی و شوری مقاوم و مصرف نیتروژن در آن بهینه شده است.

نیتروژن یک عنصر غذایی ضروری برای ارقام زراعی است که حلالیت آن در آب بالا است و به همین دلیل به سرعت از دسترس گیاه خارج می‌شود. بهینه کردن مصرف نیتروژن در گیاه کارآمدی نیتروژن در دسترس آن را افزایش می‌دهد و رقم زراعی مورد نظر نیاز کمتری به کودهای شیمیایی نیتروژن دار خواهد داشت. همچنین در این صورت رقم مورد نظر نیتروژن موجود در محیط اطراف خود را بهتر جذب می‌کند از هدر رفت این عنصر جلوگیری کرده و مانع از آلوده شدن محیط زیست خواهد شد. بنابراین در مهندسی ژنتیک تلاش می‌شود کارامدی مصرف نیتروژن در ارقام زراعی افزایش یابد تا هم مصرف کودهای شیمیایی نیتراته و سرطان‌زا کاهش یابد و هم جذب اشکال قابل جذب نیتروژن در محیط به وسیله گیاه بیشتر شود.

اوگبادو افزود: لوبیای تراریخته جدید هم مقاوم به آفات و بی‌نیاز از سموم شیمیایی دفع آفات است و به این شکل کشاورزان محصول سالمی خواهند داشت. همچنین ذرت خوشه‌ای تراریخته به گونه‌ای اصلاح شده است که غنی از مواد معدنی و ویتامین‌های ضروری باشد که این موارد پس از طی آزمون‌های ایمنی زیستی وارد بازار خواهند شد.

دبیر کل آژانس ملی توسعه زیست‌فناوری نیجریه تأکید کرد: محصولاتی که در پایپ‌لاین هستند به گونه‌ای گزینش شده‌اند که نیازهای غذایی و کشاورزی مردم کشور را تأمین کنند.

وی ادامه داد: زیست‌فناوری ممکن است یک فناوری کاملا جدید نباشد اما ما را قادر می‌سازد از طریق اصلاح ژنتیک منافع انسان را بهتر تأمین کنیم. برای مثال برخی ژن‌ها می‌توانند ارقام کشاورزی را نسبت به آفت مقاوم کنند. ما از بسیاری فناوری‌های دیگر محروم بوده‌ایم و نباید این فناوری را که یک فناوری کارامد در جهت رفع گرسنگی در کشور است از دست بدهیم.

اوگبادو خاطرنشان کرد: اگرچه تا کنون هیچ محصول تراریخته‌ای در کشور مجوز دریافت نکرده است اما جای هیچ گونه نگرانی برای محصولاتی که در بازار وجود دارند نیست زیرا تا کنون هیچ گونه گزارشی از هر گونه آثار منفی یک محصول تراریخته در هیچ جای جهان ثبت نشده است.

نیجریه پس از ایران و چین سومین کشور تولید کننده برنج تراریخته خواهد بود. برنج تراریخته یک بار در سال 1383 با مجوز قانونی کمیته ایمنی زیستی وقت مجوز رهاسازی دریافت کرد ولی با تغییر دولت کشت آن متوقف شد و انتظار می‌رود سال آینده کشت مجدد آن آغاز شود.

منبع

پشت پرده وارونه نمایی موفقیت پنبه تراریخته در رسانه‌ها

برنامه‌ی تلویزیونی ثریا، هفته گذشته تلاش کرد به بررسی شبهات مطرح درباره فناوری اصلاح ژنتیک ارقام کشاورزی یا محصولات تراریخته بپردازد. عجله در تولید و ضعف در مطالعات کارشناسی درباره محصولات تراریخته موجب شده این برنامه تلویزیونی به جای رفع شبهه خود به برخی شبهات و مطالب خلاف واقع علیه محصولات تراریخته دامن بزند. 

در بخشی از برنامه علی‌رغم تذکر اساتید موافق و نمایندگان دستگاه‌های اجرایی شرکت کننده در میزگرد، عوامل برنامه اقدام به پخش فیلمی سراسر ساختگی و بدون محتوی علیه فناوری زیستی در کشور کردند که به سفارش صلح سبز و با استفاده از ایادی خود فروخته آنها در هندوستان از جمله خانمی به نام واندانا شیوا به قصد تخریب وجهه این فناوری در هندوستان تهیه شده بود.

بدیهی است که صلح سبز از تمام توان خود برای ضربه زدن و جلوگیری از بهره‌مندی کشورها از زیست‌فناوری به ویژه در حوزه کشاورزی در کشورهای در حال توسعه تلاش می‌کند. انتصاب فردی شناخته شده به عنوان مدیر مبارزه با مهندسی ژنتیک در خاورمیانه و ارتباط مستمر آن با برخی عوامل ایرانی در حوزه محیط زیست روشنگر اهداف و شیوه عمل این جریان است. این موضوعی است که سیاستمداران با درایت هندوستان به خصوص نخست وزیر این کشور به درستی به آن و نیت شوم این گروه صهیونیستی برای جلوگیری از دستیابی کشورهای در حال توسعه به فناوریهای پیشرفته پی برده و رسماً فعالیت حزب صهیونیستی صلح سبز در این کشور و دریافت هرگونه کمک مالی از این حزب را ممنوع اعلام کرد. جای تأسف است که آنتن پخش صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران باید برای دومین بار به پخش چنین نمایش مضحکی به منظور تشویش اذهان عمومی و هراساندن مردم از فناوری زیستی اختصاص یابد. فناوری که میلیاردها دلار سرمایه بیت المال در طول سالیان گذشته صرف تجهیز زیرساخت‌ها و تربیت دانشمندان و متخصصان داخلی شده است.

موفقیت کشت پنبه تراریخته در هند

یکی از شبهاتی که در این برنامه مطرح شد عدم موفقیت اقتصادی پنبه تراریخته در هند بود و ادعا شد این امر به خودکشی گسترده در میان کشاورزان هندی منجر شده است!

برای روشن شدن موضوع و اثبات کذب بودن این ادعا تشریح پاره‌ای از آمار و اطلاعات در رابطه با پنبه تراریخته در هند ضروری به نظر می‌رسد.

پنبه بی تی مقاوم به آفت کرم غوزه اولین محصول تراریخته بود که در سال ۲۰۰۲ مجوز کشت تجاری دریافت کرد و تنها پنج سال بعد در سال ۲۰۰۷ هند با داشتن ۶٫۲ میلیون هکتار زمین زیرکشت پنبه تراریخته به بزرگترین تولید کننده پنبه در جهان تبدیل شد (سطح زیر کشت پنبه تراریخته در هند در انتهای سال ۲۰۱۵ بیش از یازده میلیون هکتار بوده است). [کلایو جیمز ۲۰۱۵] تولید پنبه در هند در طول یک دهه (۲۰۰۲-۱۹۹۳) پیش از آغاز کشت ارقام تراریخته روندی کاهشی داشته و همواره کمتر از ۲ میلیون تن بوده است. با آغاز کشت ارقام تراریخته در هند و پس از گذشت حدود یک دهه (۲۰۱۳-۲۰۰۲) تولید پنبه از این میزان به بیش از شش میلیون تن در سال افزایش یافت. این امر هند را به قطب تولید و صادرات پنبه جهان تبدیل کرد. (پایگاه آمار سازمان خوار و بار جهانی <http://faostat3.fao.org>)

نمودار: نمودار میزان تولید پنبه در هند در یک دهه قبل و یک دهه پس از آغاز کشت پنبه تراریخته

سرعت زیاد پذیرش این محصول، ۹۵ درصد، در میان کشاورزان به روشنی موفقیت تجاری آن را تأیید می‌کند. از سال ۲۰۰۲ تا پایان سال ۲۰۱۵ به طور تجمعی بیش از ۹۰ میلیون هکتار توسط بیش از ۷ میلیون کشاورز در هند زیر کشت پنبه تراریخته رفته است. استفاده از پنبه تراریخته باعث افزایش عملکرد محصول به مقدار ۴۰۰ کیلوگرم در هکتار در سال زراعی ۲۰۰۴/۲۰۰۳ شد که در تاریخ بی سابقه بود و در سال زراعی ۲۰۰۷ /۲۰۰۶ این افزایش عملکرد به ۵۰۰ کیلوگرم در هکتار رسید. در حالی که پیش از اقدام به کشت پنبه تراریخته در فاصله سال‌های ۱۹۸۲ تا ۱۹۹۷ عملکرد تنها از ۲۰۰ کیلوگرم در هکتار به ۳۰۰ کیلوگرم در هکتار رسیده بود. [گوروئر و سنگوپتا، ۲۰۰۶]

از سال ۲۰۰۲ تا انتهای سال ۲۰۱۳ تعداد رخدادهای پنبه که مجوز کشت دریافت کرده‌اند از یک رخداد به ۶ افزایش یافت. همچنین تعداد شرکت‌های عرضه کننده بذرهای تراریخته نیز در همین مدت از یک شرکت به ۴۴ شرکت افزایش پیدا کرد. مقدار حشره کش های استفاده شده برای مباره با آفات در همین مدت نیز از ۴۴۷۰ تن به ۲۲۲ تن در کل کشور کاهش یافت [کلایو جمیز، ۲۰۱۳] که خود موید ماهیت محیط زیست دوستانه فناوری پنبه تراریخته است.

جدول: عملکرد پنبه تراریخته در هند طی ۱۰ سال

رابطه پذیرش پنبه تراریخته و خودکشی کشاورزان

خودکشی گسترده در میان کشاورزان هندی دیگر ادعای مطرح شده در مستند برنامه ثریا بود. اگرچه ممکن است میزان خودکشی کشاوزان هندی در یک مقطع معین بیش از حد تصور به نظر برسد و در طول دهه گذشته نوساناتی در آن دیده شود اما نگاهی به روند آن در طول بیست سال گذشته نشان می‌دهد خودکشی کشاورزان هندی تا سال ۲۰۰۲ که سال آغاز کشت پنبه بوده است افزایشی بوده ولی پس از آن با کاهش قابل توجه همراه بوده است. اگرچه در برخی زمان‌ها یا مناطق معدود به دلیل وضعیت اقلیمی و تنش‌های محیطی همچون خشکسالی افزایش کمی را تجربه کرده است. بعلاوه همان طور که گفته شد، با توجه به اینکه پنبه تراریخته به سرعت با استقبال کشاورزان هندی مواجه شده و به افزایش قابل توجه سود کشاورزان و تولید پنبه هند منجر شده است قبول این ادعا که کشاورزان هندی در اثر شکست این فناوری دست به خودکشی زده‌اند ممکن نیست.

نمودار: روند کاهشی میزان خودکشی در هند با افزایش کشت پنبه تراریخته

واقعیت این است که هیچ آماری مبنی بر اینکه چه تعدادی از کشاورزان پنبه کار خودکشی کرده‌اند وجود ندارد چه برسد به اینکه آماری از کشاورزانی که با کشت پنبه تراریخته دست به خودکشی زده‌اند در دست باشد.

نمودار ارائه شده در بالا آمار خودکشی کشاورزان بین سال‌های ۱۹۹۷ تا ۲۰۰۶ به همراه درصد پذیرش پنبه تراریخته را نشان می‌دهد. از نمودار نتیجه گیری می‌شود که هیچ رابطه مشخصی بین درصد پذیرش پنبه تراریخته و خودکشی کشاورزان وجود ندارد. همچنین رشد سالانه تعداد خودکشی در هند با شروع کشت پنبه تراریخته کاهش یافته است. بیشترین تعداد خودکشی در سالهای ۲۰۰۲ و ۲۰۰۴ رخ داده است در حالی که بیشترین درصد پذیرش در سالهایی رخ داده است که تعداد خودکشی‌ها کاهش یافته است. [گزارش NCRB، سالهای ۹۷ تا ۲۰۰۷ و ایندیا استت ۲۰۰۵ و کلایو جیمز ۲۰۰۸]

افزایش تعداد خودکشی کشاورزان در استان ماهاراشترا که از مهم‌ترین استان‌های کشت کننده پنبه است نیز بسیار پیشتر از شروع کشت پنبه تراریخته در این استان آغاز شد و پس از کشت پنبه تراریخته در این استان آمار خودکشی در بین کشاورزان کاهش پیدا کرد. [گزارش NCRB، سالهای ۹۷ تا ۲۰۰۷ و ایندیا استت ۲۰۰۵ و کلایو جیمز ۲۰۰۸] به طور کلی نتیجه‌گیری می‌شود که پذیرش فناوری تراریخته در بین کشاورزان هندی دلیلی برای افزایش خودکشی در میان آن‌ها نبوده است. کاملاً واضح است که تعداد زیادی از کشاورزان هندی قبل از پذیرش فناوری تراریخته در این کشور اقدام به خودکشی کرده‌اند و این فناوری دلیلی برای خودکشی کشاورزان هندی نبوده است.

دلیل شکست عده قلیلی از پنبه کاران هندی

اطلاعات کافی موجود است که ادعای خودکشی کشاورزان به دلیل کشت پنبه تراریخته را نفی کند. خودکشی کشاورزان هندی یکی از معضلات قدیمی این کشور است که پیش از شروع کشت پنبه تراریخته در هند رواج داشته و همواره رو به افزایش بوده است. دلایل خودکشی کشاورزان هندی پیچیده است.

در برخی از مناطق فشارهای اقتصادی – اجتماعی از علل اصلی خودکشی کشاورزان بوده است. برای نمونه در برخی از ایالت‌های هند کاهش بارندگی و شرایط اقلیمی نامساعد، عملیات غلط کشاورزی و مانند آن که نهایتاً منجر به کاهش عملکرد و کیفیت محصول شد، عاملی برای خودکشی در میان خرده کشاورزان بوده است. این امر مخصوصاً در سال‌های ۲۰۰۲ و ۲۰۰۴ مشهود است. یکی از این مقاطع پیش از رواج کشت پنبه تراریخته در هند بوده و نمی‌تواند منجر به خودکشی کشاورزان شده باشد. در سال ۲۰۰۴ نیز مشاهده شده است که حتی با وجود شرایط نامساعد محیطی و کاهش عملکرد محصولات کشاورزی، پنبه تراریخته نسبت به ارقام غیر تراریخته عملکرد بیشتری داشته است و ارتباطی با افزایش خودکشی نداشته است. به طور کلی خشکسالی و نبود سیستم آبیاری مناسب، اصلی‌ترین عامل کاهش عملکرد در برخی مناطق بوده است که گاه در کنار سایر عوامل باعث افزایش تعداد خودکشی‌ها در مقاطع خاص شده است. [گوروئر و سنگوپتا، ۲۰۰۶]

تقریباً پنج میلیون کشاورز تا سال ۲۰۰۷ اقدام به کشت پنبه تراریخته در هندوستان کرده‌اند در حالی که آمار تجمعی خودکشی کشاورزان هندی بین سال‌های ۲۰۰۲ تا ۲۰۰۷، ۹۰ هزار نفر بوده است. استان گوجارات هند مثال بارزی از عدم همبستگی بین پذیرش پنبه تراریخته و خودکشی کشاورزها است. این استان بیشترین درصد پذیرش پنبه تراریخته و کمترین آمار خودکشی را داشته است. به علاوه آمارها نشان می‌دهند با شروع کشت پنبه تراریخته در هند به طور کلی تعداد خودکشی بین کشاورزان در سراسر هند کاهش یافت. [گوروئر و سنگوپتا، ۲۰۰۶]

بنابراین بر اساس آمارهای رسمی کشت پنبه تراریخته در هند یکی از موفقیت‌های شاخص این فناوری در جهان به شمار می‌آید و این کشور را از یک کشور واردکننده و وابسته به قطب تولید و صادرات پنبه در جهان تبدیل کرد. مشخص نیست تهیه‌کنندگان و مهمانان برنامه ثریا چگونه و برای چه هدفی این حقایق روشن را وارونه جلوه می‌دهند.

• Global Status of Commercialized Biotech/GM Crops: 2015, By Clive James, Founder and Emeritus Chair, ISAAA
• Global Status of Commercialized Biotech/GM Crops: 2013, By Clive James, Founder and Emeritus Chair, ISAAA
• Global Status of Commercialized Biotech/GM Crops: 2008, By Clive James, Founder and Emeritus Chair, ISAAA
• Bt Cotton and Farmer Suicides in India: An Evidence-based Assessment, Guillaume Gruère; Debdatta Sengupta, 2011
• NCRB (National Crime Records Bureau). (1997–۲۰۰۷). Accidental Deaths and Suicides in India (New Delhi, India: Ministry of Home Affairs). Accessed at http://ncrb.nic.in/adsi/main.htm 336 G. Grue`re & D. Sengupta
• Indiastat (2005) Bt cotton adoption by state 2002– Accessed at http://www.indiastat.com

تراریخته و زیست‌فناوری هراسی اروپایی

مطلبی با عنوان "تراریخت و آینده کشور" در تاریخ دهم آبان در پایگاه خبری الف منتشر شد که حاوی نکات مهمی درباره چرایی وضعیت کنونی فناوری مهندسی ژنتیک در اروپا بود. با وجود اشراف خوب نویسنده محترم به وضعیت نظام حقوقی اروپا ملاحظاتی درباره تحلیل ارائه شده در نوشتار مذکور به نظر می‌رسد. آنچه به درستی توسط جناب آقای دکتر سوزنچی نیز مورد تأکید بوده است اینکه نظام حقوقی اروپا در تنظیم مقررات این حوزه پا را از اصول حقوقی و علمی فراتر گذاشته و مقرراتش جنبه سیاسی دارد. می‌توان فناوری‌های مختلف را نام برد که هم به لحاظ مباحث اخلاقی و هم مباحث ایمنی ملاحظات و ابهامات روشنی دارند اما درصدی از بحث‌های اخلاقی و پروتکلها و مقررات سخت گیرانه و بازدارنده بین المللی و ملی را نسبت به آنچه در حوزه مهندسی ژنتیک شاهدیم به خود ندیده‌اند. علت واقعی این امر چیست. برخی معتقدند اروپایی‌ها برای جلوگیری از ورود محصولات تراریخته امریکایی به اروپا به این شیوه روی آورده‌اند. این استدلال بر سه فرض استوار است که هر سه فرض با اشکال مواجه است: 1. سیاستمداران اروپایی پس از آگاهی از عدم توان رقابت با امریکا در تولید محصولات تراریخته هراس افکنی علیه آن را شروع کردند؛ 2. به کار گیری فناوری مهندسی ژنتیک نباتات و تولید محصولات تراریخته در اروپا برای اقتصاد اروپا زیانبار است؛ 3. فناوری هراسی در اروپا صرفا به محصولات تراریخته اختصاص دارد.

به نظر می‌رسد ایجاد هراس ساختگی از مهندسی ژنتیک به دلایلی که خواهد آمد از رقابت تولیدکنندگان بذر و رقابت بین صنعت کشاورزی در امریکا و اروپا ناشی نشده است. بر خلاف آنچه گفته شد برنامه هدفمند زیست‌فناوری هراسی بسیار پیچیده‌تر از چیزی است که تصور می‌شود. زیست‌فناوری هراسی به دهه هفتاد میلادی و کنفرانس آسیلومار امریکا باز می‌گردد. کمیتهای با این هدف در سال 1974 در امریکا تشکیل شد و تصویب کرد کنفرانسی بینالمللی برگزار شود و به همه جهان گوشزد شود «تا هنگامی که خطرات بالقوه مولکولهای دی.ان.ای نوترکیب (مهندسی ژنتیک) بهتر شناخته شود... دانشمندان سراسر جهان آزمایشات خود را متوقف کنند.» این کنفرانس[1] در سال 1975 در آسیلومار کالیفرنیا برگزار شد و خطوط راهنمایی را با همین مضمون منتشر کرد. سالها بعد دانشمندان نسبت به آسیبهای جریان تبلیغاتی ناشی از کنفرانس مذکور ابراز عصبانیت کردند زیرا خلاف ادعاهای مطرح در آن برای دانشمندان اثبات شد. [2]

بعلاوه همه مقدمات پیشرفت اروپا در حوزه زیست‌فناوری و مهندسی ژنتیک و تولید محصولات تراریخته از دهه هشتاد فراهم بود و در واقع درباره کشورهای پیشرفته‌ای در حوزه‌های مختلف زیست‌فناوری صحبت می‌کنیم که با کوچک‌ترین توجهی می‌توانستند در بازار رقابت زیست‌فناوری پیشرو باشند. حال آنکه اروپا دقیقا به عکس عمل کرد و خود به خسارت‌ها و عقب‌ماندگی ناشی از رویکرد بازدارنده اعضا در تمام حوزه‌های زیست‌فناوری معترف است. به طور حتم اقتصاد دانش‌بنیان اروپا با حمایت از زیست‌فناوری از منافع اقتصادی بسیاری بهره‌مند می‌شد. به ویژه در برخی منابع به سودآوری بالای فناوری تراریخته در صورتی که اروپا از آن استقبال می‌کرد اشاره شده است. اساسا فناوری تراریخته به قدری پیچیده نیست که اروپا را عقب‌مانده و ناچار به مبارزه با فناوری امریکا بدانیم.

تصور اینکه اروپا به هر دلیل صرفا به حوزه بذرهای تراریخته اختصاص دارد صحیح نیست و قوانینی علیه تولید حیوانات تراریخته (محور فعالیت‌های پژوهگاه رویان در ایران) نیز در اروپا وجود دارد. همچنین جریان‌های مخالف در اروپا با اصل زیست‌فناوری مدرن و مهندسی ژنتیک مخالف هستند و در این مسیر موفقیت‌های زیادی هم داشته‌اند. کشورهای اروپایی از دهه هشتاد قربانی زیست‌فناوری هراسی بوده‌اند و این امر از همان زمان موجب عقب‌ماندگی اقتصادی و علمی این کشورها بوده است. گروه‌های زیست‌محیطی افراطی و رویکردهای به ظاهر اخلاقی و مذهبی با هماهنگی اجتماعی و رسانه‌ای هدفمند و بی‌نظیری در این مسیر به کار گرفته شده‌اند. این امر از اواسط دهه هشتاد تا 1998 موجب شد دستورالعمل زیست‌فناوری در اروپا تصویب نشود و حمایت حقوقی از نوآوری‌های این حوزه صورت نگیرد. پس از گذشت حدود دو دهه از رواج زیست‌فناوری و ظهور آثار اقتصادی آن به ویژه در امریکا اتحادیه اروپا در گزارش‌های خود صراحتا خسارت‌های این جریان به اروپا را اعلام کرد. [3] بر اساس گزارش کمیته اقتصادی ـ اجتماعی جامعه اروپا درباره پیش‌نویس دستورالعمل زیست‌فناوری، در سایه عدم حمایت از نوآوری‌های زیست‌فناوری در اروپا پیشرفت‌های دارویی و کشاورزی امریکا در این حوزه به شدت نظام علم و فناوری اروپا را تحت تاثیر قرار داد. [4] همچنین گزارش‌هایی وجود داشت مبنی بر اینکه به دلیل سرمایه‌گذاری زیاد شرکت‌های زیست‌فناوری امریکا در این حوزه، اروپایی‌ها دچار فرار مغزها شده‌اند و نوآوری‌های اروپایی‌ها در حوزه زیست‌فناوری به امریکا منتقل می‌شود. [5] کمیسیون اروپا پیش‌نویس دستورالعمل حمایت از اختراعات زیست‌فناوری را پس از مدتی جنجال در سال 1988 ارائه کرد. با وجود ضرورت تصویب این دستورالعمل، یک حرکت هماهنگ رسانه‌ای، موجی از مخالفت با آن را در افکار عمومی شکل داد و باعث شد تصویب آن در طول ده سال بارها به تعویق بیافتد و اروپا بیش از گذشته در زیست‌فناوری دچار عقب‌ماندگی شود. پس از ده سال بحث و مناقشه و چند بار رد پیش‌نویس، سرانجام در سال 1998 «دستورالعمل حمایت قانونی از اختراعات زیست‌فناوری 1998»، مورد پذیرش پارلمان اروپا قرار گرفت[6] و اروپایی‌ها ثبت اختراعات مربوط را در این حوزه الزامی کرده و با این عمل به مسابقه پیشرفت‌های زیست‌فناوری وارد شدند.

این پایان داستان نبود و در ادامه نیز مخالفت برخی کشورها با این دستورالعمل ادامه یافت و برغم تأکید ماده 15 آن بر ورود مفاد سند در قوانین داخلی کشورهای عضو تا سال 2007 برخی اعضا مانند آلمان، پرتغال، اتریش، ایتالیا، بلژیک، سوئد، فرانسه، لوگزامبورگ و هلند نتوانستند جریان‌های پر سر و صدای داخلی را برای تصویب داخلی آن اقناع نمایند. [7] جالب توجه آنکه تمامی این کشورها با توجه به عضویت در سازمان جهانی تجارت مصرف کننده محصولات زیست‌فناوری به ویژه محصولات تراریخته هستند و مخالفت اروپایی‌ها و سایر کشورهای مخالف تنها آنها را از عرصه تولید بیرون نگه داشت.

نفوذ در نظام تصمیم‌گیری اروپا علاوه بر جریان‌های به ظاهر مردمی و رسانه‌ها، به طور مستقیم نیز دنبال می‌شود. یکی از فعالان تندروی محیط زیست به نام جرمی ریفکین که رویکردهای صلح سبز را در مخالفت با اصل زیست‌فناوری مدرن دنبال می‌کند مشاور ارشد تمام رؤسای کمیسیون اروپا از سال 2000 بوده است. وی همچنین مشاور رؤسای پارلمان اروپا و رؤسای کشورهای مختلف اروپایی از جمله مرکل (آلمان)، سارکوزی (فرانسه)، زاپاترو (اسپانیا)، خوسه سقراط (پرتقال) و جانز جانسا (اسلوونی) در مدت ریاست شان بر شورای اروپا بوده است. این مشاور امریکایی در کتاب خود با عنوان "قرن بیوتکنولوژی" به صراحت بیوتکنولوژی را یکی از بزرگ‌ترین خطرات قرن اعلام می‌کند. اخیرا جریان نفوذی ریفکین از اروپا نیز فراتر رفته و به آسیا رسیده است. اندکی پس از اینکه هیلاری کلینتون در کتاب خاطراتش اعلام کرد اعمال سیاست‌های امریکا برای مدیریت چین از طریق بهانه‌های زیست‌محیطی ممکن شده است [8]، رسانه‌ها از دیدگاه‌ها و آثار جرمی ریفکین به عنوان اصلی‌ترین منبع در تدوین برنامه توسعه چین در سال 2015 یاد کردند. [9] وی مدتی است مشاوره رهبر جمهوری خلق چین را نیز بر عهده دارد. [10]

روشن است که افزایش مقررات و بوروکراسی بازدارنده رقیب در مسیر تحقیق و توسعه و تجاری‌سازی یک فناوری چه میزان در خروج آن از عرصه رقابت مؤثر است. زمان لازم برای محصولات زیست‌فناوری در تمام مراحل تحقیق و توسعه در آزمایشگاه‌ها و تست مزرعه به چارچوب حقوقی و مقررات قانونی در کشورهایی که صدور مجوز در آنها درخواست می‌شود وابسته است. محدودیت‌های قانونی از جمله برچسب‌گذاری غیرعلمی و تبعضی‌آمیز، ارزیابی ناعادلانه زیست‌محیطی و سلامتی در اروپا [و کشورهای دنباله‌روی نظام حقوقی اروپا همانند ایران] به شدت تقویت شده و این امر صدور مجوزها را با تأخیر زیادی مواجه کرده است. این امر همچنین هزینه‌های محصول نهایی را به شدت افزایش می‌دهد. روشن است که تضعیف تحقیق و توسعه به ویژه از سوی شرکت‌های نوپای این حوزه نتیجه این فرایند است و می‌بینیم که این شرایط اقبال شرکت‌ها به زیست‌فناوری را کاهش داده است. [11] ابهامی وجود ندارد که اروپا قربانی سی ساله زیست‌فناوری هراسی است و اخیرا ترجمه و واردات بخشی از این زیست‌فناوری هراسی به کشورمان به مأموریت برخی دست‌های پیدا و پنهان در کشورمان بدل شده است. این امر را می‌توان در ترجمه و انتشار گسترده دروغ‌ها و سم‌پاشی‌های صلح سبز علیه مهندسی ژنتیک کشاورزی از سال 1394 مشاهده کرد. اطلاع اصحاب رسانه و سیاست‌گذاران کشور از این گونه تکنیک‌ها برای ایجاد انحصار در فناوری برای مقابله با این جریان و تکرار آن در سایر فناوری‌های نو ضرورت دارد.

*پژوهشگر پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی

پی‌نوشت:

[1]  The Asilomar Conference on Recombinant DNA Feb. 1975

[2] See Carl Mitchman, Responsibility and Technology, in: P.T. Durbin, Technology and Responsibility, Springer, 2013, p. 12

3. در برخی اسناد جامعه اروپایی به این امر و لزوم تسریع در تصویب دستورالعمل زیست‌فناوری برای جلوگیری از عقب‌ماندگی بیشتر اروپا، تصریح شده است. برای نمونه ر.ک:

  Opinion of the Economic and Social Committee on the Proposal for a European Parliament and Council Directive on the legal protection of biotechnological inventions, Official Journal of European Communities, 1996/C 295 /03, p. 13.

[4] Ibid, par. 1.3.1.

[5] Ibid, par. 1.3.2.

6. دستورالعمل بیوتکنولوژی اروپا یک بار در مارس 1995 از طرف پارلمان اروپا به دلیل این تلقی عمومی که محدودیت بر ثبت مالکانه اشکال حیات نباید از بین برود رد شد. با آنکه طرح دوباره مسئله بعید به نظر می‌رسید، با توجه به پیشرفت بیوتکنولوژی در امریکا و ژاپن به علت قانونی بودن حق اختراع در این حوزه، در دسامبر همان سال نسخه اصلاح شده آن دوباره به پارلمان اروپا ارائه شد که در آن ابعاد به اصطلاح اخلاقی نیز در نظر گرفته شده بود. پارلمان اروپا پس از یک کار فشرده بر روی پیش‌نویس ارائه شده، و اعمال 66 اصلاح در جولای 1997 پیش‌نویس جدیدی را به کمیسیون اروپا ارائه کرد. اصلاحات مذکور مورد کمیسیون اروپا قرار گرفت و منجر به نسخه نهایی پیش‌نویس در دسامبر 1997 شد. این نسخه در پارلمان اروپا تأیید و در نوامبر 1997 به شورا ارجاع شد و شورا با رأی اکثریت قاطع (غیر از هلند که به آن رأی منفی داد) آن را تصویب کرد. مدت کوتاهی پس از آن، در 16 جولای 1998 کمیسیون و پارلمان اروپایی موضع مشترکی درباره آن اتخاذ کردند و شورای وزارتی نیز آن را به تصویب رساند. دستورالعمل مزبور در 30 جولای 1998 لازم‌الاجرا شد و کشورهای عضو ملزم شدند تا 30 جولای 2000 قوانین خود را برای مطابقت با آن اصلاح کنند(ماده 15 دستورالعمل).

See: Guy Tritton, Intellectual Property in Europe, 2nd. ed., london: Sweet & Maxwell, 2002, pp. 168-169.

7. محسن صادقی، حمایت از ابداعات دارویی و الحاق به سازمان جهانی تجارت، ص 97.

[8] Hillary Clinton, Hard Choices, p. 111.

[9] Nathan Gardels, Chinas New Five-Year Plan Embraces the Third Industrial Revolution, The Huffington Post, Nov 05, 2015 <http://www.huffingtonpost.com/nathan-gardels/china-third-industrial-revolution_b_8478954.html>.

[10] Ibid.

[11] Agnès E. Ricrocha & Marie-Cécile Hénard-Damaveb, Next Biotech Plants: New Traits, Crops, Developers and Technologies for Addressing Global Challenges, Critical Reviews in Biotechnology, vol. 36, Iss. 4, 2016 p. 675.

منبع

مقابله با فناوری‌هراسی اولین الزام دانش‌بنیانی

این نوشتار صرفاً در پی تبیین مقوله دانش‌بنیانی اقتصاد ‌مقاومتی با نگاهی به فناوری‌هراسی به عنوان یکی از آسیب‌های پیش‌روی آن است. دانش‌بنیانی بر تولید، انتشار و کاربرد دانش متکی است از این رو اقتصادی دانش‌بنیان محسوب می‌شود که دارای این سه ویژگی باشد و بتواند شرایط لازم برای فناوران و نوآوران را به نحوی تامین نماید که بتوانند ایده‌های خود را از طریق سرمایه‌گذاری، به محصولات نو تبدیل نمایند.

دانش‌بنیان بودن اقتصاد منجر می‌شود تا با خلق فناوری‌های نو که غالباً کم هزینه‌تر، ساده‌تر و پر بازده‌تر هستند بتوان عرضه‌کنندگان اقتصاد را به تولید کالاها و خدمات مورد نیاز مردم با قیمت تمام شده کمتر تشویق کرد و از این طریق بخش تولید را فعال کرده و با سوق دادن تقاضای جامعه به این تولیدات شرایط رشد اقتصادی و تولید ثروت در جامعه را فراهم نمود. بدیهی است که به این نحو با تحت تاثیر قرار گرفتن فعالیت‌های اقتصادی  تاثیر انکارناپذیری در ایجاد ظرفیت‌های جدید اقتصادی و اشتغال نیز مهیا خواهد شد. این امر مستلزم اتکا به دانش و تجربه پژوهشگران و پشتیبانی و حمایت مسئولین کشور است. در حال حاضر به لحاظ بستر قانونی تلاش‌های بسیاری از سوی نظام جمهوری اسلامی ایران برای توسعه فناوری‌های نو به ویژه نانوتکنولوژی، بیوتکنولوژی و مهندسی ژنتیک صورت گرفته است، که از آن جمله می‌توان به جایگاه علم و فناوری در سند چشم‌انداز ایران 1404، قانون برنامه پنجم توسعه، سیاست‌های ابلاغی مقام معظم رهبری، اولویت‌های اعلام شده برای علم و فناوری در نقشه جامع علمی کشور و آیین‌نامه‌ها و بخشنامه‌های مرتبط اشاره کرد.

از طرفی یکی از ویژگی‌های مهم دانش‌بنیانی استوار بودن آن بر دانش و تجربه پژوهشگران است: بدین معنا که دانش فنی مورد نظر حاصل توان پژوهشگر داخلی است و تولید حاصل از آن مستقل از تأثیر نوسانات سیاسی، اجتماعی و ... خواهد بود و اقتصادی که بر چنین دانشی استوار باشد در مقابل تهدیدها و مخاطرات مقاوم‌تر و آسیب‌ناپذیرتر خواهد بود. با کسب دانش فنی جدید نیاز به استفاده از نهاده‌های تولید نسبت به تولید از روش‌های سنتی کاهش یافته در نتیجه قیمت تمام شده محصول کاهش خواهد یافت.

با نگاهی دقیق‌تر مشاهده می‌شود که اقتصاد دانش‌بنیان، یک اقتصاد درونزا نیز هست چرا که با اتکا به استعداد و پتانسیل علمی افراد جامعه شکل گرفته است. این اقتصاد مردمی نیز هست چرا که در پی تولید نیازهای ضروری مردم با هزینه کمتر، ساده‌تر و قابل دسترس‌تر است. از طرفی به واسطه تعامل علمی با مجامع علمی دنیا و صادرات محصولات دانش‌بنیان برون‌گرا نیز هست، لذا توجه به دانش‌بنیان نمودن اقتصاد از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است و تاثیر مهمی بر حمایت و توسعه صنایع خواهد داشت. 

لیکن متاسفانه در جوامع در حال توسعه، از جمله ایران مقاومتی نسبت به پذیرش محصولات جدید وجود دارد. این مقاومت در برابر پذیرش فناوری‌های نو، از جمله معضلات اساسی پیش روی فناوران و نوآوران کشور است که تا حدی ناشی از تلاش واردکنندگان کالاهای خارجی در ایجاد بی‌اعتمادی در مردم نسبت به کیفیت تولیدات داخلی و همچنین ناآگاهی نسبت به فناوری ارائه شده است. در این میان برخی افراد نیز بدون دارا بودن اطلاعات کافی به این موضوع دامن می‌زنند. در حالی که این امر برای فرآیند دانش‌بنیان شدن اقتصاد بسیار خطرناک است. ایجاد هراس درمیان مردم بدون آگاهی، از مواردی است که لطمات جبران ناپذیری به تولید محصولات جدید خواهد زد. آگاهی‌رسانی حق مسلم مردم و خصوصاً مصرف‌کنندگان است ولی هراس‌افکنی و ایجاد شک و تردید بدون آگاهی صرفاً باعث ایجاد تردید و دودلی در میان مصرف‌کنندگان و ضربه زدن به تولید و بی‌انگیزه کردن پژوهشگران و تولیدکنندگان را در پی خواهد داشت. این در حالی است که یکی از اساسی‌ترین مشکلات پیش روی شرکت‌های دانش‌بنیان بازار محصولات آنهاست. به این ترتیب برای از بین بردن یک فناوری و سرمایه‌گذاری‌های انجام شده در این حوزه کافی است بازار فرآورده‌های آن به هر نحو ممکن مختل شود کاری که در مورد فناوری‌ نانو، فناوری هسته‌ای، مهندسی ژنتیک، محصولات تراریخته‌ و سایر فناوری‌های نو صورت گرفته است.

از این رو باید تمامی تلاش خود را در راستای مقابله با فناوری هراسی قرار دهیم و این مساله راهی جز اعتماد به آزمایشگاه‌ها و مراجع معتبر و تخصصی حاکمیتی مورد اعتماد مردم برای بررسی و تایید سلامت این محصولات و  آگاهی‌رسانی و شناساندن ویژگی‌های محصولات ارائه شده تا حد امکان به مخاطبین ندارد.

در این صورت است که می‌توان در چارچوب اقتصاد دانش‌بنیان و با استفاده از ظرفیت‌های علمی کشور شرایط عمل به الزامات اقتصاد مقاومتی را فراهم نمود. باید اختلاف عقیده‌ها و سلایق را کنار گذاشت و با گفتمان علمی نسبت به بیان نظرات پرداخت و قبل از بی‌اعتبار کردن یک محصول شواهد لازم برای آن ارائه دهیم، بکوشیم تا از لجاجت و جهت‌داری خودداری کنیم تا این امر ما را از غافله علم و فناوری دنیا عقب نیاندازد و چنانچه بتوانیم با استفاده از فرصت‌های موجود و فناوری‌های نو گامی در جهت عدم وابستگی و توسعه صادرات برداشته موجبات آسایش بیشتر مردم را فراهم کنیم.

فرحناز رضاپور - کارشناس ارشد سیستم‌های اقتصادی اجتماعی

منبع

غنی‌سازی مواد غذایی با محصولات تراریخته، راه‌حل معضل گرسنگی پنهان

اهمیت غذا و ارتباط آن با سلامتی انسان بر کسی پوشیده نیست. غذای سالم نه تنها باعث بقای انسان می‌گردد بلکه با افزودن سطح سلامتی افراد کارایی آنها را در جامعه افزایش می‌دهد. بنابراین در سال‌های اخیر افزایش سطح ایمنی و تغذیه‌یی غذاها و نیز استفاده از ترکیبات طبیعی به جای ترکیبات سنتتیک و همچنین به‌کارگیری غذاهای با خصوصیات فراویژه در تغذیه افراد مورد توجه ویژه قرار گرفته است.

 غذاهای فراویژه غذاهایی هستند که به عنوان بخشی از غذای روزانه مصرف می‌شوند و دارای منافع فیزیولوژیکی و ارزش غذایی بالاتر بوده یا در کاهش احتمال ابتلا به بیماری‌ها موثرند. «بیوتکنولوژی غذایی» در تعریف عام شامل فرآیندهایی می‌گردد که دانشمندان برای افزایش میزان تولید، ارزش تغذیه‌یی ایمنی و طعم غذاها به‌کار می‌گیرند. ولی در تعریف خاص «بیوتکنولوژی صنایع غذایی» شاخه‌یی از بیوتکنولوژی است که در زمینه تولید محصولات غذایی و افزودنی‌های غذایی و همچنین ترکیباتی که به عنوان مواد مغذی و غذاهای فراویژه شناخته می‌شوند تمرکز می‌نماید.

تغییر در شیوه زندگی و گرایش روز افزون مردم به سمت غذاهای فرآوری شده و همچنین عدم رعایت تنوع در استفاده از گروه‌های مختلف مواد غذایی، منجر به افزایش نگرانی‌ها در مورد بروز بیماری‌های ناشی از کمبود ویتامین‌ها و مواد معدنی شده است. درصد چشمگیری از جمعیت جهان از کمبود ویتامین‌ها و مواد معدنی که معمولاً «ریزمغذی» نامیده می‌شوند، رنج می‌برند. کمبود در ریزمغذی‌های ضروری باعث ناتوانایی‌های یادگیری، عقب ماندگی ذهنی، بازده پایین کاری، نابینایی و مرگ زودرس می‌گردد. یکی از روش‌های غنی‌سازی عبارت از افزودن یک یا چند ماده مغذی از طریق «مهندسی ژنتیک» به غذای مصرفی متداول است و هدف اصلی غنی‌سازی، رساندن یک یا چند ماده مغذی بطور دایم و به میزان معین به افراد جامعه‌یی است که در معرض کمبود این مواد قرار دارند.

 غنی‌سازی مواد غذایی با ریز مغذی‌ها در مقایسه با سایر راهکارهای پیشگیری و کنترل کمبود ریز مغذی‌ها در جامعه، به عنوان ارزانترین و موثرترین راه برای کاهش شیوع کمبود ریزمغذی‌ها در جامعه مطرح است و در بلندمدت، می‌تواند به صورت پایدار موجب ارتقای وضعیت ریزمغذی‌ها در افراد جامعه شود. محصولات غذایی غنی شده، ریزمغذی‌های مورد نظر را بطور ثابت و با میزان معین، در اختیار افراد جامعه گذارده و نیاز آنان را تامین می‌نماید.

ویتامینA، آهن و ید، سه ریز مغذی مهم در مواد غذایی هستند. «ویتامینA» معمولاً به صورت پیش ویتامینA یا کاروتن در بسیاری از سبزیجات به خصوص هویج، کاهو، اسفناج و گوجه فرنگی وجود دارد. «آهن» در ساختمان هموگلوبین و بسیاری از آنزیم‌های موثر در تنفس سلولی شرکت دارد. بدین جهت عنصر نامبرده در انتقال اکسیژن به وسیله هموگلوبین یا ذخیره آن و تنفس سلولی نقش مهمی ایفا می‌کند. کم‌خونی فقر آهن، شایع‌ترین کمبود تغذیه‌یی در جهان است که در حدود نیمی از تمام انواع کم‌خونی را شامل می‌شود. «ید» از اجزای متشکله هورمون تیروکسین است که هورمون نامبرده از نظر تنظیم نسبت تبادلات مربوط به انرژی در بدن، رشد و تکامل و متابولیسم بسیاری از عوامل مغذی، وظایف مهمی را به عهده دارد. ناهنجاری‌های ناشی از کمبود ید احتمالاً نخستین بیماری تغذیه شناخته شده توسط انسان است. کمبود ید بیشتر به علت نقصان یا فقدان آن در آب اراضی است که با استفاده از آنها انواع غذاهای گیاهی و حیوانی تهیه می‌شود.

سیستم جهانی تغذیه در توزیع مواد غذایی سالم و مغذی چندان موفق نبوده است، مخصوصا در مناطق محروم، اکثریت مردم فقیر دارای کمبود مواد ریزمغذی‌ها هستند. ماده غذایی ممکن است بطور طبیعی گرفتار کمبود ویتامین یا ماده معدنی شود یا در اثر فرآیند اعمال شده روی آن حداقل قسمتی از این مواد را از دست داده باشد. در این صورت می‌توان ویتامین یا ماده معدنی را با استفاده از روش‌های مهندسی ژنتیک به ماده غذایی اضافه نمود تا به این ترتیب کمبود یا نقص آن در مواد غذایی جبران شود. در نتیجه غنی‌سازی محصولات زراعی از طریق مهندسی ژنتیک یک راه‌حل مقرون به صرفه و همچنین سازگار با محیط زیست است. مهندسی ژنتیک سبب افزایش سطح بتاکاروتن در گیاهان می‌شود. توسعه و تولید «برنج طلایی» ثابت کرد که توسط مهندسی ژنتیک می‌توان کاروتنوئیدها را در گیاهان انتقال یا افزایش داد. اخیرا گزارش‌هایی درباره افزایش سطح ویتامین Aدر محصولات تراریخته‌یی مانند: گوجه فرنگی، ذرت، سیب‌زمینی و خردل منتشر شده است. غنی‌سازی روش جدیدی برای پیشگیری از کمبود مواد مغذی نیست و بیش از صد سال است که از این روش برای پیشگیری و کنترل عوارض کمبود برخی از ریزمغذی‌ها استفاده می‌شود. به عنوان مثال، افزودن ید به نمک برای پیشگیری و درمان گواتر که در اثر کمبود ید ایجاد می‌شود، از سال ۱۸۳۱ آغاز شده است. کانادا در سال ۱۹۴۴ غنی‌سازی آرد با ویتامین‌های B1 و B2 را آغاز نمود و پس از چهار سال، شیوع کمبود این دو ویتامین در منطقه‌یی که مردم از نان غنی شده استفاده می‌کردند، بصورت قابل توجهی کاهش پیدا کرد. در فیلیپین غنی‌سازی برنج با ویتامین B1 از سال ۱۹۴۷ آغاز شد و مطالعه انجام شده دو سال پس از اجرای طرح نشان داد که مرگ و میر ناشی از بیماری بری بری که بر اثر کمبود این ویتامین ایجاد می‌شود و می‌تواند کشنده باشد از ۲۴۰۰۰ نفر در سال ۱۹۴۷ به صفر رسیده است. نمونه‌یی دیگر از موفقیت اجرای برنامه غنی‌سازی را می‌توان در کشور ونزوئلا مشاهده نمود. کشور ونزوئلا در سال ۱۹۹۳ تمام آرد گندم و ذرت مصرفی را با آهن غنی ساخت و پس از گذشت یکسال و بررسی کودکان در سنین مدرسه نشان داد که کم خونی در آنها در حد قابل توجهی کاهش یافته است.

غنی‌سازی آرد گندم از حدود ۶۰ سال پیش در کشورهای امریکا و انگلیس اجرا شده است و ریزمغذی‌هایی مثل آهن، کلسیم و ویتامین‌های گروه B به آرد اضافه شده است. از سال ۱۹۹۶، کشورهای مختلف، اسید فولیک را نیز به آرد گندم اضافه کردند. تاثیر اسید فولیک بر کاهش نقایص مادرزادی لوله عصبی، کاهش ریسک بیماری‌های قلبی عروقی، کاهش شیوع سرطان‌ها و آلزایمر است که طی مطالعات متعددی به اثبات رسیده است. سابقه غنی‌سازی در ایران، از سال‌ 1371 با توجه به مشکل کمبود ید و شیوع گسترده گواتر در کشور و با افزودن ید به نمک آغاز شد. در حال حاضر نمک ید‌دار در تمامی نقاط کشور در دسترس قرار دارد.

 با اجرای برنامه غنی‌سازی نمک ید‌دار شیوع گواتر بطور قابل ملاحظه‌یی کاهش یافته است. در حال حاضر برنامه غنی‌سازی آرد با آهن و اسید فولیک در کشور با حمایت وزارت بهداشت و بازرگانی به اجرا در آمده است و نان غنی شده در دسترس مردم قرار دارد.

غنی‌سازی محصولات غذایی توسط مهندسی ژنتیک با افزایش محتوای غذایی و معدنی در محصولات کشاورزی یک رویکرد علمی، منطقی و مقرون به صرفه برای غلبه بر گرسنگی پنهان و مقابله با چالش‌های اقتصادی، اجتماعی و سیاسی هم برای کشاورز و هم مصرف‌کننده نهایی است. در صورت استفاده از محصولات تراریخته حامل ریزمغذی‌های ضروری می‌توان با هزینه‌یی کمتر مشکل کمبود این مواد را در جوامع فقیر از بین برد و نیازی به مکمل‌های غذایی با صرف هزینه بالا نخواهد بود و در نهایت بیماری‌های ناشی از کمبود مواد ریزمغذی را در جوامع انسانی کاهش داد.

پونه پورامینی- پیمان نوروزی

منبع

نقش اول محصولات تراریخته در کشاورزی جهان

انتشار نتایج حاصل از پژوهش‌های انجام‌شده در دنیا نشان می‌دهد که هر گونه نگرانی احتمالی در رابطه با مصرف گیاهان تراریخته و محصولات مهندسی ژنتیک رد شده و در بیستمین سال تولید و تجاری‌سازی این محصولات همچنان مورد پذیرش مردم و استقبال کشاورزان در سراسر دنیا هستند.

با توجه به اینکه کشاورزی سنتی یکی از مشکلاتی است که در سالهای گذشته دچار تحول شده و رویکرد صنعتی پیدا کرده است؛ کشاورزان استفاده از فناوری های روز دنیارا حق خود دانسته و در بسیاری از مواقع نسبت به آگاهی یافتن از بیوتکنولوژی رغبت نشان داده اند،بیوتکنولوژی که ابزار یا فناوری استفاده از زیست شناسی برای تولید محصولات جدیدی است که منجر به تولید محصولات بهتر کشاورزی و همچنین با کیفیت خواهد شد و مهمترین مزیت آن استفاده حداکثری از سموم و آفت کش ها است؛ این در حالی است که با توجه به واردات محصولات تراریخته به کشور طی سالیان متمادی "مخالفت" با تولید این محصولات و تکیه به تولید داخلی مساله ای سوال برانگیز است.

لزوم استفاده از این فن آوری موجب شده است که در سالهای اخیر بسیاری از فعالان حوزه محیط زیست و کشاورزی در این رابطه صحبت کنند؛عیسی کلانتری-وزیر کشاورزی دولت اصلاحات- با اشاره به اینکه کشورهای بزرگ صادر کننده مواد غذایی از جمله آرژانتین، برزیل و آمریکا، تولید کننده مواد تراریخته هستند، می گوید:"  کشورهایی که مصرف کنندگان بزرگ مواد غذایی هستند، مانند چین و هند، به تولید این محصولات روی آورده اند،عادت داریم با اطلاعات کم، تصمیمات کلان بگیریم،چرا ما باید از پیشرفت و از فناوری‌های مدرن بترسیم؟ مدل‌های قدیمی تحقیقات کشاورزی امروزه پاسخگوی نیاز جوامع نیستند و کشوری مثل ایران که با بی آبی مفرط روبرو است، مجبور به استفاده از فناوری‌های نوین است.

تولید محصولات مهندسی ژنتیک با رشد بیش از 100 برابری سطح زیر کشت گیاهان تراریخته در بیستمین سال تجاری‌سازی این محصولات در دنیا، نشان‌دهنده  مزایای فراوان و استقبال و رغبت کشاورزان از کشت و تولید آن‎ها و رضایت مردم از مصرف این محصولات است.

از سال 1996 که اولین محصولات تراریخته شامل ذرت، سویا و پنبه به بازار عرضه شد تا به امروز که انواع محصولات تراریخته با صفات مختلف تولید و به دنیا معرفی شده است، این محصولات هم چنان نقش اول محصولات کشاورزی را در دنیا ایفا می‌کنند.

در خصوص مزایای محصولات تراریخته گزارش‌های جامع و مستندات علمی معتبر منتشر شده است. یکی از این گزارش‌ها، نتیجه 20 سال پژوهش بر روی ساختار و ترکیبات محصولات تراریخته و محصولات سنتی را ارائه کرده و به این نتیجه دست یافته است که محصولات تراریخته نسبت به محصولات مشابه سنتی خود ضمن کیفیت و کمیت بالاتر، عملکرد و بازدهی بیشتری نیز دارند.

نتایج این پژوهش 20 ساله، نشان‌دهنده مزایای کیفی و کمی قابل توجه محصولات تراریخته و بی‌اعتبار بودن ادعاهای وجود هر گونه ریسک احتمالی این محصولات است. این پژوهش که در مجلهJournal of Agricultural and Food Chemistry  منتشر شده است، با اشاره بر بی‌اساس بودن موارد ادعا شده و فرضی ریسک محصولات تراریخته، آورده است که تمام رویدادهای تراریخته توسط سازمان غذا و داروی آمریکا به طور کاملا دقیق و کارشناسانه با ساختار مشابه سنتی خود معادل‌سازی می‌شود. همچنین تمام رویدادهای تراریخته توسط قوانین سخت‌گیرانه کشور ژاپن قبل از رهاسازی به طور دقیق بررسی می‌شود. این محصولات قبل از رهاسازی کلیه آزمون‌ها و ارزیابی‌های زیست‌محیطی را پشت سر گذاشته و سپس وارد عرصه تولید می‌شوند.

گفتنی است که این پژوهش به رهبری «ویلیام پرایز» پژوهشگر سازمان غذا و داروی آمریکا و «رود هرمن» دانشمند علوم کشاورزی اسکاتلند، روی طیف وسیعی از محصولات تراریخته شامل ذرت، سویا، پنبه، کلزا، گندم، گوجه‌فرنگی، یونجه، برنج، پاپایا، سیب‌زمینی و صفات مقاومت به علف‌کش، حشرات و ویروس و مقاومت به خشکی، سرما و افزایش مواد مغذی انجام شده است وبه نظر می رسد که انتشار نتایج حاصل از پژوهش‌های انجام‌شده هر گونه نگرانی احتمالی در رابطه با مصرف این گیاهان را رد می کند.

 منبع

سلامت و استاندارد علف‌کش گلایفوزیست مورد تأیید همه مجامع رسمی

طبق جدیدترین گزارش منتشر شده از سوی سازمان بهداشت جهانی و سازمان غذا و کشاورزی ملل متحد، «علف‌کش گلایفوسیت» مورد استفاده در کشاورزی و محصولات مهندسی ژنتیک، ایمن است و باعث بروز هیچ‌گونه بیماری و سرطان نمی‌شود. به گزارش پژوهکشده بیوتکنولوژی کشاورزی ایران، «گلایفوسیت» یک علف‌کش سیستمیک با نام تجاری رانداپ است. این علف‌کش در خاک دوامی ندارد و میکروب‌های خاک به سرعت آن را به‌عنوان یک ماده غذایی مصرف می‌کنند. این علف‌کش جزو پرکاربردترین و مهم‌ترین علف‌کش‌ها است که در اغلب مزارع کشاورزی مورد استفاده قرار می‌گیرد. البته قبلا این احتمال داده می‌شد که باقیمانده سم گلایفوسیت در محصولات غذایی مهندسی ژنتیک باعث بروز نوعی سرطان ‌شود. اما با تحقیقاتی که دانشمندان انجام دادند، هیچ‌گونه مدارکی دال بر وجود ارتباط بین کاربرد گلایفوسیت و محصولات تراریخته و بروز سرطان، مشاهده نشد. به‌طوری که سازمان بهداشت جهانی و سازمان غذا و کشاورزی ملل متحد(فائو) نیز طی بیانیه‌ای اعلام کرد که میزان گلایفوسیت مورد استفاده در سموم کشاورزی، سرطا‌ن‌زا نیست و گلایفوسیت مورد استفاده در محصولات مهندسی ژنتیک نیز مطمئن و غیرسرطان‌زا است.

 منبع

سلامت محصولات تراریخته بار دیگر بدون هیچ شبهه‌ای تأیید شد

در جدیدترین گزارش منتشرشده درخصوص سلامت و ایمنی محصولات مهندسی ژنتیک، سلامت این محصولات بار دیگر مورد تأیید قرار گرفت. کارشناسان و متخصصان سازمان بهداشت جهانی و سازمان غذا و کشاورزی ملل متحد (فائو) درخصوص بررسی اثرات باقی‌مانده علف‌کش‌ها و آفت‌کش‌ها از تاریخ ٩ تا ١٣ ماه می ‌٢٠١٦ (٢٤-٢٠ اردیبهشت ١٣٩٥) در ژنو سوئیس یک نشست مشترک برگزار  کردند. در این نشست، بعد از ارزیابی‌ها و بررسی‌های گسترده روی سلامت محصولات تراریخته و اثرات باقی‌مانده گلایفوسیت در انواع محصولات کشاورزی، غذای انسان و محیط‌زیست، اعلام شد که میزان گلایفوسیت مورد استفاده در غلظت‌های کشاورزی، سرطا‌ن‌زا نیست و مقدار گلایفوسیت مورد استفاده در گیاهان تراریخته نیز مطمئن و غیرسرطان‌زاست. گلایفوسیت، ماده مؤثره علف‌کش محبوب راندآپ است. پیش‌تر، سازمان بین‌المللی تحقیقات سرطان (IARC) تأیید کرده بود که اثرات سرطان‌زایی گلایفوسیت در محصولات تراریخته ثابت نشده است و به بررسی‌های بیشتری نیاز دارد، اما اکنون حاصل این نتایج و پژوهش‌های منتشرشده در سازمان بین‌المللی تحقیقات سرطان در دسترس همگان قرار دارد.

انجمن CropLife آمریکا (CLA) و انجمن حمایت از محصول در این کشور نیز با تأیید نتایج و بررسی‌های گروه کارشناسی ارزیابی اثرات علف‌کش‌ها و آفت‌کش‌ها در سازمان بهداشت جهانی و سازمان غذا و کشاورزی ملل متحد و براساس یافته‌های قبلی کارشناسان جهان از جمله اتحادیه اروپایی، ایالات متحده، ژاپن و کانادا با اعلام این خبر که گلایفوسیت مورد استفاده در محصولات تراریخته سرطان‌زا نیست، سلامت محصولات تراریخته را بار دیگر تأیید کرد. همچنین سازمان ایمنی غذایی اتحادیه اروپا (EFSA) در بررسی‌های جامعی که درخصوص سلامت محصولات تراریخته و بیماری‌زایی و سرطان‌زایی گلایفوسیت انجام داد، در نوامبر ٢٠١٥ ضمن تأیید سلامت محصولات تراریخته، اعلام کرد که گلایفوسیت سرطان‌زا نیست و برای انسان خطری ندارد.
آکادمی علوم، مهندسی و پزشکی آمریکا نیز طی گزارشی سلامت محصولات تراریخته را تأیید کرده است. در جدیدترین گزارش این آکادمی که حاصل بررسی ٩٠٠ پژوهش و مطالعه جدید آکادمی علوم، مهندسی و پزشکی آمریکا در سال ٢٠١٦ است، بار دیگر سلامت و مزایای فراوان محصولات تراریخته به اثبات رسید. حاصل این گزارش جدید نیز نشان می‌دهد که ادعاهای وجود مخاطرات در محصولات تراریخته درست نیست و تولید و مصرف محصولات مهندسی ژنتیک، هیچ‌گونه اثرات منفی و سرطان‌زایی و آسیب‌رسانی برای انسان یا محیط‌زیست دربر ندارد.
در این پژوهش دقیق، کشت، تولید، مصرف و تأثیر انواع محصولات تراریخته روی سلامت انسان، محیط‌زیست و کشاورزی و سایر جانوران مورد بررسی قرار گرفته و نتایج به‌دست‌آمده حاکی از آن است که هیچ‌گونه رابطه‌ای بین بیماری‌‌زایی یا سرطان‌زایی و محصولات تراریخته وجود ندارد. این نتایج از بیش از ٦٠ آزمایش و مطالعه که به طور ویژه روی سمیت محصولات تراریخته انجام شده، به دست آمده است.
از اولین سال تولید محصولات مهندسی ژنتیک تا به امروز، گزارش‌های مستند و متعددی درخصوص سلامت محصولات تراریخته منتشر شده است. برجسته‌ترین این گزارش‌ها مربوط به سازمان بهداشت جهانی، سازمان تجارت جهانی، سازمان غذا و کشاورزی ملل متحد و سازمان ایمنی غذایی اتحادیه اروپا هستند که همگی آنها سلامت محصولات تراریخته را تأیید می‌کنند. یک گزارش مهم دیگر در اثبات سلامت محصولات تراریخته، گزارش اتحادیه اروپاست. این گزارش طی ١٠ سال، جنبه‌های مختلف ایمنی محصولات تراریخته را بررسی کرده و در نهایت بر سلامت این محصولات مهر تأیید زده است.
گروه PG Economics کشور انگلستان نیز در پژوهش‌های خود که طی ٢٠ سال روی محصولات مهندسی ژنتیک انجام شده است، ضمن نشان‌دادن منافع و مزایای اقتصادی این محصولات، سلامت محصولات تراریخته برای انسان و محیط‌زیست را مورد تأیید قرار داد.
نتایج یک پژوهش ٢٠ساله که در مجله Journal of Agricultural and Food Chemistry منتشر شده است، نشان داد که محصولات مهندسی ژنتیک، علاوه بر داشتن کیفیت و کمیت بالا، محصولات سالمی هستند که هیچ‌گونه تأثیر سوئی بر سلامت انسان و محیط‌زیست ندارند. این مقاله ضمن اشاره به بررسی موارد ادعاشده مبنی‌بر عدم سلامت این محصولات، بر بی‌اساس‌بودن موارد ادعاشده نگرانی از محصولات تراریخته، آورده است که تمام رویدادهای تراریخته توسط سازمان غذا و داروی آمریکا به طور کاملا دقیق و کارشناسانه ارزیابی می‌شوند. همچنین تمام رویدادهای تراریخته، توسط قوانین سخت‌گیرانه کشور ژاپن قبل از رهاسازی به طور دقیق از جنبه‌های مختلف زیست‌محیطی و سلامتی نیز بررسی می‌شود.
نتایج پژوهش ١٥ساله دیگر که در مجله progress in physical geography
 در ژانویه ٢٠١٣ منتشر شد، نشان می‌دهد که محصولات مهندسی ژنتیک به دلیل مزایای فراوانی که دارند، در آینده جانشین محصولات مشابه سنتی خود می‌شوند. براساس نتایج این مقاله، کشت محصولات تراریخته، به افزایش عملکرد و کنترل آفات و علف‌های هرز منجر می‌شود. در عرصه زیست‌محیطی نیز کاهش استفاده از آفت‌کش‌ها و علف‌کش‌ها باعث افزایش سلامت کشاورزان و حفظ محیط‌زیست شده است.
گزارش مجله Critical Reviews in Biotechnology که با بررسی بیش از هزار مقاله علمی معتبر به تأثیر محصولات تراریخته بر سلامت انسان و محیط‌زیست، در فاصله سال‌های ٢٠٠٢ تا ٢٠١٢ پرداخته بود، نیز نشان داد که محصولات مهندسی ژنتیک، محصولات سالمی هستند و تاکنون هیچ‌گونه سندی مبنی‌بر نگرانی‌های احتمالی آنها بر سلامت انسان و محیط‌زیست وجود ندارد. همچنین حاصل پژوهشی که در مجله معتبر سرطانCURRENT ONCOLOGY در سال ٢٠١٣ منتشر شد، نشان داد که محصولات حاصل از مهندسی ژنتیک، نه‌تنها باعث بروز هیچ‌گونه بیماری و سرطان نمی‌شوند، بلکه کاملا سالم و ایمن هستند و با مزایایی که دارند، به بهبود سلامت و افزایش کیفیت و ارزش غذایی محصولات منجر می‌شوند. به‌این‌ترتیب، براساس حاصل مقالات و مطالعات گسترده و گزارش‌های قبلی و جدید منتشرشده درخصوص سلامت محصولات مهندسی ژنتیک، طبق جدیدترین بیانیه سازمان بهداشت جهانی و سازمان خواروبار و کشاورزی ملل متحد «محصولات مهندسی ژنتیک، محصولاتی سالم و پاک هستند که سلامت آنها به تأیید تمامی سازمان‌های مرتبط رسیده است».

منبع

سرمایه‌گذاری در تولید محصولات تراریخته جدید در دنیا

در حالی که هر روز به سطح زیر کشت محصولات تراریخته و تنوع این محصولات در دنیا افزوده می‌شود، محصول بادمجان تراریخته در کشورهای جنوب آسیا تحول بزرگی در تامین غذای سالم مردم ایجاد کرده است.

بادمجان غذای اصلی مردم کشورهای جنوب آسیا است. محصول بادمجان به‌ویژه در مناطق گرمسیری (مانند مناطق جنوبی کشور ما) هر ساله مورد هجوم آفات و بیماری‌های زیادی قرار می‌گیرد. برای مبارزه با این آفات و بیماری‌ها از سموم شیمیایی استفاده می‌شود.

آلودگی محصول با کرم میوه و ساقه بادمجان یا FSB، باعث می‌شود هر سال بیش از 70 درصد از محصول بادمجان (با وجود سمپاشی‌های شدید) در جنوب آسیا به بازار مصرف نرسد. در بعضی از مناطق هندو بنگلادش بادمجان را در فصل رشد هر هفته سمپاشی می‌کنند که حدود 30 سمپاشی در سال انجام می‌شود. با توجه به جمعیت بالای این منطقه و کمبود غذا، کشت و تولید بادمجان تراریخته مقاوم به آفات مشکل غذای این منطقه را حل کرده است.

پس از تصویب کشت تجاری بادمجان تراریخته در 30 اکتبر 2013، بیست کشاورز اقدام به کشت نهال‌های بادمجان تراریخته در مساحتی بیش از دو هکتار در کشور بنگلادش کردند. بنگلادش به عنوان نخستین کشور جهان، کشت تجاری چهار واریته از بادمجان‌ تراریخته مقاوم به آفات را آغاز کرد.

بادمجان تراریخته محصولی است که به کشاورزان کمک می‌کند تا سلامت و مقاومت در برابر آفات و بیماری بادمجان افزایش یافته و استفاده از آن به طور قابل ملاحظه‌ای باعث کاهش استفاده از سموم آفت‌کش و به طور قابل توجهی باعث افزایش عملکرد محصول شده است.

کشت و تولید محصولات مهندسی ژنتیک مزایای اقتصادی و اجتماعی، سلامت غذایی و ایمنی محیط زیست فراوانی به دنبال دارد.

برای بهره‌برداری کشورهای بنگلادش و فیلیپین از محصول بادمجان تراریخته‌ای که عملکرد بالایی دارد، اداره توسعه بین‌المللی آمریکا (USAID) با حمایت دانشگاه کرنل یک کمک مالی سه ساله به میزان 8/4 میلیون دلار برای تقویت ظرفیت تولید و انتشار بادمجان تراریخته جهت توسعه کشت و تولید این محصول در بنگلادش و فیلیپین تعیین کرده است.

این حمایت در راستای مبارزه با گرسنگی و تامین سلامت و امنیت غذایی، بهبود ارزش غذایی، حفظ محیط زیست و افزایش درآمد کشاورزان با استفاده از علوم کشاورزی و فناوری نوین مهندسی ژنتیک در دنیا انجام شده است.

لیلا سرمدی- کارشناس پژوهشکده بیوتکنولوژی

منبع

فواید تولید محصول چغندرقند تراریخته مقاوم به سه علف‌کش در دنیا

افزایش ۱۰۰ برابری سطح زیر کشت محصولات تراریخته در بیستمین سال تجاری‌سازی موفق این محصولات در دنیا موید رضایت و رغبت کشاورزان و مردم به کشت، تولید و مصرف آنها است.

با توجه به مزایای اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی محصولات مهندسی ژنتیک، هر روز بیشتر از گذشته به سطح زیر کشت و تنوع این محصولات افزوده می‌شود. در جدیدترین اخبار منتشر شده در خصوص تولید و توسعه محصولات تراریخته جدید، دانشمندان محصول چغندرقند تراریخته متحمل به سه علف‌کش مختلف را ایجاد کرده‌اند.

در راستای حفظ محیط زیست و توسعه کشاورزی پایدار، تولید محصولاتی که به سموم شیمیایی و آفت‌کش‌ها و علف‌کش‌ها نیازی نداشته باشند و مقاوم به آفت و بیماری و علف‌های هرز باشند، از اهمیت خاصی برخوردار است.

بدین منظور مهندسان ژنتیک و پژوهشگران دو شرکت تجاری تولید بذر، یک رقم جدید از چغندرقند تراریخته را تولید کرده‌اند که مقاومت بالایی به علف‌های هرز بیشتر در مناطق مختلف نشان می‌دهد. این واریته جدید چغندرقند تراریخته به سه علف‌کش مختلف و پر کاربرد گلایفوسیت، گلیفوسینات و دایکامبا مقاومت دارد.

"آرون هومل" دانشمند آلمانی با اعلام این خبر در ۹ دسامبر ۲۰۱۵ در کنفرانس چغندرقند درباره این دستاورد گفته است که ما از این تولید بسیار هیجان‌زده هستیم. ما فکر می‌کنیم که با تولید چغندرقند تراریخته مقاوم به سه علف‌کش، به بهره‌وری بالایی در کشت این محصول دست یافته‌ایم که کشاورزان را در تولید محصول بیشتر با قدرت مقاومت به علف‌های هرز بیشتری یاری می‌کند.

انتظار می‌رود تا سه سال آینده انواع جدیدی از این محصولات اصلاح شوند و طی هشت تا ۱۰ سال آینده نیز وارد بازار شوند.

طبق گفته هومل، ترکیب سه صفت در یک محصول باید از ایجاد علف‌های هرز مقاوم به همه علف‌کش‌ها جلوگیری کند. چرا که هرگونه علف هرز به یکی از سه نوع علف‌کش ذکر شده مقاوم است و با کاربرد هر سه نوع علف‌کش عمومی مذکور بر روی چغندرقند تراریخته مقاوم به سه نوع علف‌کش، هر نوع علف هرز مقاومی که قبلاً در مزارع به وجود آمده است، از بین خواهد رفت.

هومل معتقد است: تولید چغندرقند تراریخته متحمل به سه نوع علف‌کش، موفقیت بزرگی در توسعه کشاورزی و حفظ محیط زیست محسوب می‌شود. محصول چغندرقند تراریخته متحمل به سه نوع علف‌کش به کمک کشاورزان آمده است تا با علف‌های هرز بیشتر در مناطق مختلف مقابله کند.

دانشگاه اورگن و آیداهو در ایالات متحده همکاری‌های پژوهشی مشترک بسیاری روی علف‌های هرز دارند. "جوئل فلیکس" پژوهشگر از بخش علف‌های هرز دانشگاه اورگن در این باره گفته است که با کسب تجربه و انجام آزمایش است که صفت مقاومت به علف‌کش در یک محصول بهبود پیدا می‌کند. تولید چنین محصول چغندرقند تراریخته‌ای با سه صفت مقاومت، گام بسیار بزرگی در تولید محصولات تراریخته دارای چند صفت است که باید هرچه بیشتر توسعه یابد./

 لیلا سرمدی - کارشناس بیوتکنولوژی کشاورزی ایران

منبع: پایگاه آیداهو کاپیتال پرس