نقش اول محصولات تراریخته در کشاورزی جهان

انتشار نتایج حاصل از پژوهش‌های انجام‌شده در دنیا نشان می‌دهد که هر گونه نگرانی احتمالی در رابطه با مصرف گیاهان تراریخته و محصولات مهندسی ژنتیک رد شده و در بیستمین سال تولید و تجاری‌سازی این محصولات همچنان مورد پذیرش مردم و استقبال کشاورزان در سراسر دنیا هستند.

با توجه به اینکه کشاورزی سنتی یکی از مشکلاتی است که در سالهای گذشته دچار تحول شده و رویکرد صنعتی پیدا کرده است؛ کشاورزان استفاده از فناوری های روز دنیارا حق خود دانسته و در بسیاری از مواقع نسبت به آگاهی یافتن از بیوتکنولوژی رغبت نشان داده اند،بیوتکنولوژی که ابزار یا فناوری استفاده از زیست شناسی برای تولید محصولات جدیدی است که منجر به تولید محصولات بهتر کشاورزی و همچنین با کیفیت خواهد شد و مهمترین مزیت آن استفاده حداکثری از سموم و آفت کش ها است؛ این در حالی است که با توجه به واردات محصولات تراریخته به کشور طی سالیان متمادی "مخالفت" با تولید این محصولات و تکیه به تولید داخلی مساله ای سوال برانگیز است.

لزوم استفاده از این فن آوری موجب شده است که در سالهای اخیر بسیاری از فعالان حوزه محیط زیست و کشاورزی در این رابطه صحبت کنند؛عیسی کلانتری-وزیر کشاورزی دولت اصلاحات- با اشاره به اینکه کشورهای بزرگ صادر کننده مواد غذایی از جمله آرژانتین، برزیل و آمریکا، تولید کننده مواد تراریخته هستند، می گوید:"  کشورهایی که مصرف کنندگان بزرگ مواد غذایی هستند، مانند چین و هند، به تولید این محصولات روی آورده اند،عادت داریم با اطلاعات کم، تصمیمات کلان بگیریم،چرا ما باید از پیشرفت و از فناوری‌های مدرن بترسیم؟ مدل‌های قدیمی تحقیقات کشاورزی امروزه پاسخگوی نیاز جوامع نیستند و کشوری مثل ایران که با بی آبی مفرط روبرو است، مجبور به استفاده از فناوری‌های نوین است.

تولید محصولات مهندسی ژنتیک با رشد بیش از 100 برابری سطح زیر کشت گیاهان تراریخته در بیستمین سال تجاری‌سازی این محصولات در دنیا، نشان‌دهنده  مزایای فراوان و استقبال و رغبت کشاورزان از کشت و تولید آن‎ها و رضایت مردم از مصرف این محصولات است.

از سال 1996 که اولین محصولات تراریخته شامل ذرت، سویا و پنبه به بازار عرضه شد تا به امروز که انواع محصولات تراریخته با صفات مختلف تولید و به دنیا معرفی شده است، این محصولات هم چنان نقش اول محصولات کشاورزی را در دنیا ایفا می‌کنند.

در خصوص مزایای محصولات تراریخته گزارش‌های جامع و مستندات علمی معتبر منتشر شده است. یکی از این گزارش‌ها، نتیجه 20 سال پژوهش بر روی ساختار و ترکیبات محصولات تراریخته و محصولات سنتی را ارائه کرده و به این نتیجه دست یافته است که محصولات تراریخته نسبت به محصولات مشابه سنتی خود ضمن کیفیت و کمیت بالاتر، عملکرد و بازدهی بیشتری نیز دارند.

نتایج این پژوهش 20 ساله، نشان‌دهنده مزایای کیفی و کمی قابل توجه محصولات تراریخته و بی‌اعتبار بودن ادعاهای وجود هر گونه ریسک احتمالی این محصولات است. این پژوهش که در مجلهJournal of Agricultural and Food Chemistry  منتشر شده است، با اشاره بر بی‌اساس بودن موارد ادعا شده و فرضی ریسک محصولات تراریخته، آورده است که تمام رویدادهای تراریخته توسط سازمان غذا و داروی آمریکا به طور کاملا دقیق و کارشناسانه با ساختار مشابه سنتی خود معادل‌سازی می‌شود. همچنین تمام رویدادهای تراریخته توسط قوانین سخت‌گیرانه کشور ژاپن قبل از رهاسازی به طور دقیق بررسی می‌شود. این محصولات قبل از رهاسازی کلیه آزمون‌ها و ارزیابی‌های زیست‌محیطی را پشت سر گذاشته و سپس وارد عرصه تولید می‌شوند.

گفتنی است که این پژوهش به رهبری «ویلیام پرایز» پژوهشگر سازمان غذا و داروی آمریکا و «رود هرمن» دانشمند علوم کشاورزی اسکاتلند، روی طیف وسیعی از محصولات تراریخته شامل ذرت، سویا، پنبه، کلزا، گندم، گوجه‌فرنگی، یونجه، برنج، پاپایا، سیب‌زمینی و صفات مقاومت به علف‌کش، حشرات و ویروس و مقاومت به خشکی، سرما و افزایش مواد مغذی انجام شده است وبه نظر می رسد که انتشار نتایج حاصل از پژوهش‌های انجام‌شده هر گونه نگرانی احتمالی در رابطه با مصرف این گیاهان را رد می کند.

 منبع

رضایت همه کشورهای تولیدکننده محصولات تراریخته در دنیا

رشد بیش از 100 برابری سطح زیر کشت محصولات تراریخته در بیستمین سال تولید و تجاری‌سازی موفق این محصولات در دنیا (1996-2015) نشا‌ن‌دهنده مزایای بی‌شمار اجتماعی، اقتصادی، زیست‌محیطی و بهداشت و سلامتی برای انسان و محیط زیست است.طبق آخرین گزارش سرویس بین‌المللی دستیابی و استفاده از بیوتکنولوژی کشاورزی در سال 2016، هر سال به سطح زیر کشت محصولات مهندسی ژنتیک و تعداد کشورهای تولیدکننده این محصولات در هر پنج قاره در سراسر دنیا افزوده می‌شود.طبق این گزارش منتشر شده، 18 میلیون کشاورز در 28 کشور توسعه‌یافته و در حال توسعه، در سراسر دنیا هر سال به استقبال تولید محصولات تراریخته رفته و با رضایت کامل از بازدهی و کارایی بالای این محصولات، زمین‌های خود را زیر کشت محصولات تراریخته می‌برند.همه کشورهایی که به تولید محصولات حاصل مهندسی ژنتیک روی آورده‌اند، به اهمیت تولید این محصولات در کشور خود و تاثیری که این محصولات روی وضعیت اقتصادی و خودکفایی غذایی کشورشان گذاشته است، کاملا واقف هستند و بر ادامه کشت و تولید این محصولات در زمین‌های خود مداومت می‌کنند.گزارش شده است که این محصولات در بیست سال گذشته 150 میلیارد دلار آمریکا برای کشاورزان سودآوری داشته‎ است.در ادامه، جدول کشورهای تولیدکننده محصولات تراریخته وسطح زیر کشت این محصولات آورده شده است. قابل ذکر است که هر سال به میزان سطح زیر کشت و تعداد کشورهای تولیدکننده این محصولات افزوده می‌شود. جدول 1. سطح زیر کشت جهانی محصولات تراریخته در سال 2015 میلادی (میلیون هکتار) (James, 2015)
به طور کلی، چهار محصول عمده تراریخته سویا، پنبه، ذرت و کلزا بیشترین سطح زیر کشت محصولات تراریخته را در دنیا دارا هستند و هر سال به تعداد تنوع این محصولات و میزان سطح زیر کشت آنها افزوده می‌شود.
با توجه به آمار و ارقام گزارش‌شده توسط خدمات سرویس بین‌المللی دستیابی و استفاده از بیوتکنولوژی کشاورزی در سال 2015، از 28 کشور تولیدکننده محصولات تراریخته، 11 کشوری که با رضایت بیشترین محصولات تراریخته را در دنیا تولید می‌کنند به ترتیب عبارتند از: آمریکا، برزیل، آرژانتین، هندوستان، کانادا، چین، پاراگوئه، پاکستان، آفریقای جنوبی، اروگوئه و بولیوی. در قاره اروپا نیز کشورهای اسپانیا، پرتغال، رومانی و جمهوری چک با رضایت به کشت ذرت تراریخته در زمین‌های خود ادامه می‌دهند.
از اولین سال تولید محصولات مهندسی ژنتیک تا به امروز، گزارش‌های مستند و متعددی در خصوص سلامت محصولات مهندسی ژنتیک منتشر شده است. برجسته‌ترین این گزارش‌ها مربوط به سازمان بهداشت جهانی، سازمان تجارت جهانی، سازمان غذا و کشاورزی ملل متحد و سازمان ایمنی غذایی اتحادیه اروپا است که همگی آنها سلامت محصولات تراریخته را تایید می‌کنند.
قابل توجه است که محصولات تراریخته در راستای حفظ محیط زیست و تامین سلامت و امنیت انسان، محصولات سالمی هستند که طی بیست سال کشت و تولید موفق در دنیا، بدون ثبت هیچ‌‌گونه گزارش علمی و مستند از آثار سوء احتمالی محصولات، سابقه‌ای درخشان از خود بر جای گذاشته‌اند.
افزایش هر ساله سطح زیر کشت محصولات تراریخته در دنیا نشان‌دهنده اهمیت کاربرد این محصولات سالم و پاک در دنیا است. با توجه به افزایش جمعیت و کمبود منابع آب و غذا در دنیا، آینده بدون استفاده از فناوری مهندسی ژنتیک و دستاوردهای آن ممکن نیست.

منبع

فواید اقتصادی و زیست محیطی محصولات تراریخته انکارناپذیر است

سیناپرس: رییس انجمن ایمنی زیستی گفت: محصولات تراریخته حاصل مهندسی ژنتیک هستند و با استفاده از فناوری زیستی جدید برای بهبود صفات و عملکرد تولید می شوند. پس عقلا و منطقا نباید با این محصولات مخالفت کرد.

همایش ملی «محصولات تراریخته در خدمت سلامت انسان و محیط زیست» روز گذشته در دانشگاه رازی کرمانشاه برگزار شد.

در این همایش یک روزه پس از قرائت استفتا مقام معظم رهبری و مراجع عظام تقلید در مورد محصولات تراریخته، ریاست دانشگاه رازی به حضار شرکت کننده در همایش خیرمقدم گفت.

دکتر کهریزی؛ دبیر علمی همایش نیز با اشاره به نقش فناوری های نوین در تحقق اقتصاد دانش بنیان، یکی از این فناوری ها را مهندسی ژنتیک دانست و گفت: دانشگاه رازی کرمانشاه 40 سال قدمت دارد و 4 دانشمند برجسته جهان اسلام، در این دانشگاه حضور دارند. از همین روست که انجمن ایمنی زیستی، این دانشگاه را برای برپایی همایش امروز برگزیده است.

در بخش دیگری از این همایش، دکتر بهزاد قره یاضی؛ اظهار کرد: جامعه ما امروز نه تنها با چالش امنیت غذایی بلکه با چالش امنیت روانی نیز روبه روست که شاید مهم تر از امنیت غذایی باشد.

وی افزود: مهندسی ژنتیک یعنی اینکه عامل وراثت را جدا کرده، بهبود ببخشیم و منتقل کنیم. محصولات تراریخته هم حاصل مهندسی ژنتیک هستند و با استفاده از فناوری زیستی جدید برای بهبود صفات و عملکرد تولید می شوند. پس عقلا و منطقا نباید با این محصولات مخالفت کرد.

قره یاضی با بیان اینکه امروز محصولات تراریخته 180 میلیون هکتار از اراضی جهان را به خود اختصاص داده اند، تصریح کرد: 82 درصد از 111 میلیون هکتار اراضی سویا در جهان تراریخته اند.

وی، سویا، ذرت، پنبه و کلزا را اصلی ترین اقلام تراریخته جهان برشمرد و گفت: ما ایرانی ها اولین برنج تراریخته جهان را تولید کردیم.

استاد پژوهشکده بیوتکنولوژی کشاورزی خاطرنشان کرد: ما خیلی وقت است که به واردکننده برنج تبدیل شده ایم که دلیل آن وجود کرم ساقه خوار برنج است. برای رفع این آفت باید از سم دیازینون استفاده کرد که به محیط زیست آسیب می رساند. حال سوال اینجاست که چرا نباید از مهندسی ژنتیک برای جلوگیری از این خطر استفاده کرد؟ در حالی که روش دیگری جز استفاده از سموم شیمیایی خطرناک وجود ندارد.

قره یاضی ادامه داد: محصولات تراریخته هیچ تاثیر مستقیمی بر موجودات غیر هدف ندارند. به همین دلیل فواید اقتصادی آن برای کشاورزان و فواید زیست محیطی آن برای جامعه انکارناپذیر است.

رییس انجمن ایمنی زیستی یادآور شد: با محصولات تراریخته می توان کیفیت های بالایی در محصولات کشاورزی ایجاد کرد . مثلا می توان مقادیر بالای ویتامین آ در برنج تولید کرد. یا مولکول های با ارزش دارویی مثل آنتی بادی ها را در داخل گیاهان به وجود آورد.

وی به مخالفت های صورت گرفته با تولید محصولات تراریخته اشاره کرد و گفت: مراکز علمی معتبر و دانشگاه های مستقل به این نتیجه رسیدند که محصولات تراریخته برای مصرف انسان و محیط زیست ایمن هستند.

استاد پژوهشکده بیوتکنولوژی کشاورزی افزود: 500 گروه تحقیقاتی مستقل در اتحادیه اروپا در 130 پژوهش طی 25 سال با صرف هزینه 300 میلیون یورو، نتیجه گرفتند که محصولات تراریخته مانند فرآورده های کشاورزی سنتی سالم هستند.

وی تصریح کرد: جمع بندی 1783 مقاله علمی معتبر نشان می دهد که تاکنون هیچ مدرک معتبری دال بر تهدید محصولات تراریخته  نسبت به محیط زیست و سلامت انسان مشاهده نشده است.

وی با بیان اینکه ماده 2 قانون ایمنی زیستی، تولید و مصرف و استفاده از محصولات تراریخته را مجاز شمرده است، اظهار کرد: سازمان بهداشت جهانی می گوید تا این لحظه در مورد هیچ یک از غذاهای مهندسی ژنتیک موجود در بازار، حساسیت زایی دیده نشده است.

قره یاضی در پایان گفت: افزایش 22 درصدی تولید محصول، کاهش 37 درصدی مصرف آفت کش های شیمیایی و افزایش 68 درصدی سود کشاورزان نتیجه استفاده از محصولات تراریخته است.

انتقاد پدر انقلاب سبز از دروغ علیه محصولات تراریخته

چرا به رغم تلاش زیست فناوری هراسان حتی یک مورد سرطان، آلرژی و آثار سوء دیگر نتوانسته‌اند بطور علمی به تراریخته‌ها مستند کنند. پشت پرده این همه دروغ و این هجمه بی امان در داخل و خارج چیست؟

تفاوت محصولات تراریخته در اینترنت و منابع علمی

حقیقت را درباره محصولات اصلاح‌شده (تراریخته) در منابع علمی بیابید نه در منابع عمومی مثل اینترنت، روزنامه و مصاحبه‌ها

تراریخته چیست؟

در فرایند تراریختی، ژن‌ یا ژنهایی از یک موجود به موجود دیگر منتقل می‌شود. با انتقال ژن جدید به سلول یا موجود زنده ویژگی های مفید مورد نظر در آن موجود ایجاد می‌شود. موجودی که به این ترتیب دچار تغییر در ماده ژنتیکی خود شده یا به عبارتی اصلاح ژنتیکی شده است را موجودی که به لحاظ ژنتیکی اصلاح شده genetically modified organism یا به اختصار GMO می‌گویند.

انتقال ژن به موجودات با به کارگیری فنون مهندسی ژنتیک میسر می‌گردد. معمولا‌‌ً با تولید DNA نوترکیب، که متشکل از مولکول ناقل و ژن انتقالی است، امکان انتقال ژن از موجود دهنده‌ ژن به موجود گیرنده را فراهم می‌کند.

بشر برای استفاده هرچه بیشتر و مطلوبتر از منابع حیوانی و گیاهی همچنین برای مبارزه با قحطی و خشکسالی همواره در تلاش برای اهلی سازی و ایجاد تغییر در موجودات بوده است. اقدام بشر برای اصلاح ژنتیکی موجودات به سال‌ها پیش از شروع علم ژنتیک برمی‌گردد. اقداماتی نظیر بومی سازی گیاهان و جانوران، جفت‌گیری‌های هدایت شده‌ آنها، جداسازی ارقام و نژاد‌های مطلوب از سایرین و پرورش آنها، اقدام به پیوند زدن درختان از جمله روشهای سنتی ایجاد تغییر در موجودات است.

با کشف مولکول DNA در سال1944به عنوان مولکول دربرگیرنده‌ اطلاعات وراثتی حیات و سپس شکل‌گیری تکنیکهای تولید DNA نوترکیب و پیشرفتهای حاصل از آن بشر رفته رفته استفاده از روشهای زیست فناوری برای اصلاح موجودات مورد نیاز خود را جایگزین روشهای سنتی کرد تا جایی که نه تنها در بهبود کیفیت و کمیت محصولات که حتی در تولید کالا‌های لوکس و فانتزی نیز از آن بهره می‌گیرد.

اولین موجود تراریخت، که باکتری «ای‌.کولای» بیان کننده‌ ژن انتقال یافته از باکتری سالمونلا بود، در سال 1973به دست «نورس کهن» خلق شد.

پس از آن «هربرت بایر» اولین شرکت زیست ‌فناوری را با نام «ژیننتک» تاسیس کرد. شرکت ژیننتک در سال 1986 اعلام کرد که موفق به خلق ای.کولای تولید کننده‌ پروتئین انسولین انسانی شده است.

با وجود موفقیت‌های حاصل از تولید GMOها ، به دلیل نگرانی جوامع از خطرات احتمالی استفاده از باکتری‌های تراریخت، دولت‌ها همواره نسبت به تولید و استفاده از GMOها بدبین و سختگیر بوده اند. به عنوان مثال؛ یک شرکت بیوتکنولوژی در کالیفرنیا به نام «شرکت علوم ژنتیکی پیشرفته» که موفق به ایجاد باکتری‌های اصلاح شده‌، با انتقال ژن‌هایی از باکتری‌های سرمازی، برای حفاظت از گیاهان در مقابل سرمازدگی شده بود مکرراً به دلیل مخالفت‌های دولت، از به کارگیری دستاوردش بازداشته می‌شد.

با پیشرفتها‌ی روزافزون بیوتکنولوژی، از میزان این نگرانی‌ها کاسته شد. توسعه‌ی زیست فناوری منجر به خلق باکتری‌ها، گیاهان و جانوران تراریختی شد که ویژگیهای مطلوب‌تری نسبت به انواع طبیعی خود داشتند. همچنین GMOهایی به عنوان کارخانه‌های زنده‌ تولیدات دارویی مورد نیاز در درمان بیماری‌ها خلق می‌شوند.

با وجود مزایایی که GMOها برای انسان به همراه دارند برخی از حامیان محیط زیست نسبت به استفاده از گیاهان تراریخت به عنوان غذا به دلیل تصور اینکه سم بیشتری نیاز دارند یا احتمال ضرر برای انسان و طبیعت نگران اند و با آن مخالفت می‌کنند.

اما مطالعه مراجع و منابع تخصصی نشان می‌دهد مراکز علمی معتبر و دانشگاه‌های متعدد و مستقل و نیز نهادهای نظارتی بین المللی متعددی از جمله سازمان بهداشت جهانی و سازمان خواروبار جهانی  به این نتیجه رسیده‌اند که محصولات تراریخته برای مصرف انسان و محیط زیست ایمن هستند [3-1].

مطالعات زیادی این محصولات را از نظر سلامت مورد بررسی قرار داده‌اند که یکی از جالب توجه‌ترین آنها گزارش اتحادیه اروپاست. این گزارش محصول مشارکت 500 گروه تحقیقاتی مستقل در 130 پژوهش طی 25 سال با هزینه 300 میلیون یورو است.

این مطالعه در نهایت نتیجه گرفته است که محصولات تراریخته مانند فرآورده‌های کشاورزی سنتی سالم هستند. نکته قابل توجه اینکه گزارش کمیسیون اروپا در مورد غذاهای حاصل از مهندسی ژنتیک بر پایه پژوهش‌های مستقل از شرکت‌های فن‌آوری زیستی انجام شده است [4]. در اروپا برای جامعه علمی کاملاً روشن است که غذاهای حاصل از محصولات تراریخته بی‌خطر هستند. مشاور علمی کمیسیون اروپا گفته است: «مصرف غذاهای تراریخته بیشتر از مصرف غذاهایی که به‌شیوه مرسوم تولید می‌شوند خطر ندارد [5]» یا به‌عبارت دیگر از آنها سالمترند. بررسی و جمع‌بندی 1783 مقاله علمی معتبر که به بررسی اثرات غذاهای GM بر سلامت انسان و محیط زیست در فاصله سال‌های 2002 تا 2012 پرداخته بودند نیز به‌وضوح نشان داد که به‌طور خلاصه، غذاهای اصلاح شده ژنتیکی از گسترده‌ترین موضوعاتی است که تاکنون مورد بررسی و مطالعه قرار گرفته‌اند و تاکنون هیچ مدرک معتبری وجود ندارد که تهدید GMOها را بر محیط زیست و سلامت نشان دهد.

نتیجه نهایی این مقاله که در مجله Critical Reviews in Biotechnology به چاپ رسیده است دلیل بی‌اعتمادی مدعیان و مخالفان تراریخته‌ها را در دروغ‌های روانشناسی، سیاسی و بحث‌های کاذب نهفته دانسته است. این نتیجه‌گیری مبنی بر سلامت محصولات تراریخته برآیندی از تحقیقات مختلف و مستقل انجام شده در دنیا در ارتباط با محصولات تراریخته در دهه گذشته بوده و از یافته‌های مرتبط با تحقیقات مهندسی ژنتیک که به‌صورت مقالات عمومی، مقالاتی مرتبط با اثرات زیست‌محیطی و مقالاتی در زمینه ایمنی مصرف و قابلیت ردیابی آنها تحقیق و نگاشته شده‌اند، حاصل شده است [7]. انجمن پزشکی انگلستان، متنی با عنوان بررسی جامع اطلاعات مربوط به غذاهای اصلاح‌شده ژنتیکی منتشر کرده است. در این متن آمده است: «غذاهای تولید شده از محصولات اصلاح‌شده ژنتیکی توسط صدها میلیون نفر در سرتاسر دنیا به‌مدت 15 سال مصرف شده‌اند و هیچ گزارش یا شکایتی از بیماری وجود ندارد (این در حالی است که بیشتر مصرف کنندگان این محصولات ساکن کشورهایی مانند آمریکا بوده‌اند که مردم آنها بیشتر اهل شکایت هستند)» [8]. دیوان عالی فرانسه نیز اعلام کرد دولت هیچ مدرک معتبری در مورد آسیب محصولات تراریخته به انسان یا محیط زیست ندارد [9].

در خصوص ادعای افزایش سه‌برابری سم در محصولات تراریخته، بدون اشاره به هر نوع مستندی (یا حداقل نام مجله علمی) باید گفت بر اساس مقاله‌ای علمی  که در سال 2014 در مجله PLoS ONE منتشر شد، در آن به بررسی اثرات زراعی و اقتصادی محصولات اصلاح شده ژنتیکی پرداخته است. در این مقاله با بررسی 147 مقاله علمی معتبر اثبات می‌کند که فن‌آوری محصولات حاصل از مهندسی ژنتیک و تراریخته‌ها استفاده از آفت‌کش‌های شیمیایی را 37 درصد کاهش داده است. همچنین میزان محصول 22 درصد افزایش داشته و افزایش سود کشاورزان 68 درصد بوده است". این مطالعه که شواهدی قوی از مزایای محصول تراریخته برای کشاورزان کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه را نشان می‌دهد اظهار امیدواری کرده است که انتشار این نتایج، افزایش اعتماد عمومی به این فن‌آوری را در پی داشته است [6].

1- DeFrancesco L (2013) How safe does transgenic food need to be? Nature Biotechnology 31: 794–802.

2. European Academies Science Advisory Council (2013) Planting the Future: Opportunities and Challenges for Using Crop Genetic Improvement Technologies for Sustainable Agriculture (EASAC, Halle, Germany).

3. European Commission (2010) A Decade of EU-Funded GMO Research 2001-2010. European Commission, Brussels.

4. http://www.isaaa.org/kc/cropbiotechupdate/article/default.asp?ID=7082

5. http://www.euractiv.com/innovation-enterprise/commission-science-supremo-endor-news-514072

6. Klumper W, Qaim M (2014) A Meta-Analysis of the Impacts of Genetically Modified Crops. PLOS One, 9 (11) e111629.

محصول تراریخته چیست؟

متن ذیل گزیده جدیدترین گزارش منتشر شده مورخ دوم ژانویه 2016 سازمان بین‌المللی بیوتکنولوژی کشاورزی است:

برای هزاران سال انسان اصلاح ژنتیک گیاهان و حیوانات را از طریق انتخاب، پرورش و اهلی‌کردن انجام داده است. قبل از سال 1970، انتخاب محصول در درجه اول با گزینش دانه از بهترین محصولات کشت‌شده برای کاشت سال بعد انجام می‌شد که در نهایت باعث تولید گونه نسبتا یکنواخت گیاهان زراعی می‌شد. کشاورزان از طریق هیبریداسیون نیز قادر به ایجاد نتاج و فرزندان برتری بودند که صفات سودمند از هر دو دودمان پدر یا مادر، از جمله رشد بیشتر، ارتفاع بلندتر، احشام بزرگتر یا گل‌هایی با شکوفایی طولانی‌تر را به ارث برده بودند. این چنین، کشاورزان از طریق هیبریداسیون دست به گزینش می‌زدند که این روش هنوز هم مورد استفاده است.

اصلاح ژنتیک یا مهندسی ژنتیک فناوری است که به طور ساده‌تر با اصلاح، ویرایش یا اضافه‌کردن ژن به دی.ان.اِ‌ی یک ارگانیسم باعث اصلاح اطلاعات موجود می‌شود. با اصلاح این اطلاعات و یا اصلاح ژنتیک و تغییر نوع و مقدار پروتئین، ارگانیسم قادر به انجام وظایف جدیدی می‌شود. در اصلاح معمولی، نیمی از ژن‌های یک فرد از هر والد آمده است، در حالی که در اصلاح ژنتیک، یک یا چند ژن خاص انتخاب شده و به مواد ژنتیک اضافه شده است. علاوه بر این، محصول در اصلاح نباتات سنتی تنها دارای ترکیب گیاهان نزدیک مرتبط است، در حالی که اصلاح و مهندسی ژنتیک اجازه انتقال ژن بین موجوداتی که به طور معمول قادر به تلاقی نیستند را می‌دهد. به عنوان مثال یک ژن از یک باکتری را می‌توان به یک گیاه وارد و آن گیاه را مقاوم به آفات کرد. این انتقال به تولید محصولاتی به عنوان محصولات تراریخته منجر می‌شود. 

با استمرار به‌کارگیری این فناوری، حتی خاک مملو از نمک و بی‌ثمر به زمین‌های زراعی تبدیل خواهد شد. در بیش از 30 درصد زمین‌های زراعی در کشورهای در حال توسعه، آلومینیوم به شکلی در خاک موجود است که رشد گیاهان را محدود می‌کند. برای جلوگیری از این اثرات مضر، روش معمول اضافه‌کردن آهک به خاک به منظور کاهش اسیدیته آن است. با این حال، این اقدام پر هزینه و منافع آن نیز موقت است. چون نهایتا آلومینیوم در خاک باقی می‌ماند. یک روش جدید شامل بهبود تولید انواع واریته‌های جدید توسعه‌یافته گیاهان است که مقاوم به آلومینیوم هستند. به عنوان مثال، چاودار چهار بار نسبت به آلومینیوم از گندم مقاوم‌تر است. یک ژن کنترل تحمل به آلومینیوم در چاودار شناسایی شده و موقعیت آن روی ژنوم مشخص شد. دانستن محل این ژن در ژنوم چاودار می‌تواند به مکان‌یابی آن در سایر گیاهان زراعی مانند گندم کمک کند. بنابراین درون یک گونه زراعی خاص، گیاهان زراعی مقاوم به آلومینیوم را می‌توان شناسایی و برای پرورش بیشتر انتخاب کرد. روش دیگر، انتقال ژن از چاودار به دیگر گونه‌های نزدیک مانند گندم است.

یکی از استفاده‌های گسترده اصلاح ژنتیک، توسعه و تولید محصولات مقاوم به آفات است. تحمل به خشکی و تولید مواد غذایی با ارزش تغذیه‌ای بالاتر از جمله فواید مهندسی ژنتیک در گیاهان است. در سال 1994، برای اولین بار مواد غذایی با استفاده از این فناوری معرفی و وارد بازار شد از جمله گوجه‌فرنگی فلاور ساور و یک نژاد از سیب‌زمینی اصلاح شده ژنتیک مقاوم به آفات برای تولید یک پروتئین ضد حشره که به دلایل تجاری، در دسترس نیستند.

امروزه بیش از 20 محصول مختلف از جمله دانه سویا، ذرت، پنبه و کلزای تراریخته در دنیا کشت و مصرف می‌شود. در چند دهه گذشته، مساحت زمین اختصاص داده شده به محصولات تراریخته بیش از 100 برابر افزایش یافته است.

طبق آخرین گزارش آمار سرویس بین‌المللی دستیابی و استفاده از بیوتکنولوژی کشاورزی در اواخر سال 2014، 28 کشور زمین‌های خود را به زیر کشت محصولات تراریخته بردند. سطح زیر کشت محصولات تراریخته از 7/1 میلیون هکتار در سال 1996 به 5/181 میلیون هکتار در سال 2014 رسید. افزایش 100 برابری سطح زیر کشت محصولات تراریخته که البته نشان‌دهنده مزایای آنها است، این محصولات را به سریع‌ترین فناوری قرن حاضر تبدیل کرده است.

تعداد کشورهای تولید کننده محصولات تراریخته نیز با رشد بیش از چهار برابر از شش کشور در سال 1996 به 28 کشور در سال 2014 افزایش یافته است. مزایای زیادی برای محصولات تراریخته از جمله کاهش مصرف برخی از آفت‌کش‌ها و افزایش عملکرد و تولید مواد غذایی برتر وجود دارد. همچنین مزایای اجتماعی و اقتصادی از جمله رفع مشکلات سلامتی، مانند کمبود ویتامین A، از طریق تولید محصولات تراریخته مغذی افزایش یافته است.

حتی انقلابی‌تر از تولید این محصولات باارزش، تولید نوعی گوجه‌فرنگی تراریخته متحمل به شوری است که به‌تازگی معرفی شده است. در سال 2014 گزارش جدید جهانی متا آنالیز؛ مزایای متعدد قابل توجهی را در طول 20 سال گذشته تایید و اعلام کرد. یک تحلیل جهانی با تاکید بر یافته‌های 147 مطالعه انجام‌شده در 20 سال گذشته نیز تایید کرد که فناوری مهندسی ژنتیک و استفاده از محصولات تراریخته به طور متوسط باعث کاهش 37 درصدی مصرف آفت‌کش‌ها، افزایش 22 درصدی عملکرد محصول و افزایش 68 درصد سود کشاورزان شده است.

استفاده از محصولات زیست‌فناوری ضروری است اما نوش‌دارو نیست. برخی نگرانی‌های جزئی نیز وجود دارد. یکی از نگرانی‌های مطرح، امکان عبور ژن از محصولات اصلاح شده ژنتیک به اقوام وحشی خود و انتقال خواصی است که بر گسترش و بقای خود تاثیر می‌گذارد. همچنین توانایی آفات به مقاومت به اصلاح ژنتیک و نگرانی این که آیا چنین تغییری واکنش‌های آلرژیک را به همراه می‌آورد، از جمله دیگر موارد مورد بحث است. البته تا به امروز تمام این نگرانی‌های مطرح احتمالی است و طبق جدیدترین مطالعات علمی انجام‌شده و در حال انجام در رابطه با ارزیابی ریسک‌های بالقوه مقاومت به آفات و علف‌های هرز هیچ گزارشی ثبت و منتشر نشده است. اگر چه این نوع از مقاومت‌ها دور از انتظار نیست و برای حشره‌کش‌های متعارف و علف‌کش‌ها رایج است اما قابل توجه است که محصولات مهندسی ژنتیک بعد از گذر از آزمون‌های ایمنی و آزمایش‌های مزرعه‌ای گسترده و متعدد، تولید و برای مصرف تایید می‌شود.

به طور مثال در کشور نیجریه، آژانس ملی ایمنی‌زیستی وابسته به وزارت محیط زیست، مرجع کنترل ایمنی کار اصلاحگران و مهندسان ژنتیک و استفاده ایمن از محصولات غذایی اصلاح شده ژنتیک است. امروزه بیوتکنولوژی تبدیل به یک مسئله مهم تجاری شده است چرا که آمریکا بیش از 50 درصد از گندم و برنج و بیش از 25 درصد از ذرت، سویا و پنبه‌ تراریخته‌ای را که تولید می‌کند، به کشورهای دیگر صادر می‌کند. اگر چه هیچ شواهد معتبری از خطرات بهداشتی احتمالی این محصولات تا کنون ثبت و اثبات نشده است اما هنوز برخی کشورها همچنان نسبت به کشت و تولید محصولات تراریخته ممانعت می‌کنند.

منبع: خبرنامه انجمن بیوتکنولوژی، زمستان 94