طبق جدیدترین گزارش منتشر شده از سوی سازمان بهداشت جهانی و سازمان غذا و کشاورزی ملل متحد، «علف‌کش گلایفوسیت» مورد استفاده در کشاورزی و محصولات مهندسی ژنتیک، ایمن است و باعث بروز هیچگونه بیماری و سرطان نمی‌شود. به گزارش پژوهکشده بیوتکنولوژی کشاورزی ایران، «گلایفوسیت» یک علف‌کش سیستمیک با نام تجاری رانداپ است. این علف‌کش در خاک دوامی ندارد و میکروب‌های خاک به سرعت آن را به‌عنوان یک ماده غذایی مصرف می‌کنند. این علف‌کش جزو پرکاربردترین و مهمترین علف‌کش‌ها است که در اغلب مزارع کشاورزی مورد استفاده قرار می‌گیرد. البته قبلا این احتمال داده می‌شد که باقیمانده سم گلایفوسیت در محصولات غذایی مهندسی ژنتیک باعث بروز نوعی سرطان شود. اما با تحقیقاتی که دانشمندان انجام دادند، هیچگونه مدارکی دال بر وجود ارتباط بین کاربرد گلایفوسیت و محصولات تراریخته و بروز سرطان، مشاهده نشد. به‌طوری که سازمان بهداشت جهانی و سازمان غذا و کشاورزی ملل متحد(فائو) نیز طی بیانیه‌ای اعلام کرد که میزان گلایفوسیت مورد استفاده در سموم کشاورزی، سرطانزا نیست و گلایفوسیت مورد استفاده در محصولات مهندسی ژنتیک نیز مطمئن و غیرسرطان‌زا است.
محصولات تراریخته
تحول در اقتصاد کشاورزی، امنیت غذایی و سلامت مردم در توسعه بومی محصولات تراریخته است
محصولات تراریخته ارگانیسم‌ها و محصولاتی هستند که از لحاظ ژنتیکی اصلاح شده‌اند تا صفات مفیدی در آنها بروز یابد مانند مقاومت به آفات (کاهش نیاز به مصرف سموم)، ماندگاری بیشتر (کاهش نیاز به نگهدارنده)، افزایش محصول (کاهش نیاز به زمین کشاورزی و جنگل‌زدایی)، ... اینها همه در خدمت محیط زیست و سلامتی است و به کمک بیوتکنولوژی یا زیست‌فناوری نوین فراهم شده است. علمی که قرن بیست و یکم را به نام آن می‌شناسند و آینده زمین را متحول خواهد کرد. به خاطر پتانسیل بالای اقتصادی زیست‌فناوری طمع زیادی برای در دست گرفتن انحصار این علم در جهان در جریان است به همین دلیل دروغ پراکنی علیه آن فراوان است و ما را از نزدیک شدن به آن منع می‌کنند.
- بهمن ۱۳۹۵ (۳)
- دی ۱۳۹۵ (۱)
- آذر ۱۳۹۵ (۱)
- آبان ۱۳۹۵ (۲)
- مرداد ۱۳۹۵ (۱۷)
- تیر ۱۳۹۵ (۹)
- خرداد ۱۳۹۵ (۲۰)
- ارديبهشت ۱۳۹۵ (۱۵)
- فروردين ۱۳۹۵ (۱۱)
- اسفند ۱۳۹۴ (۳۴)
-
۹۵/۰۸/۲۰تراریخته و زیست‌فناوری هراسی اروپایی
-
۹۵/۰۵/۱۹محصولات تراریخته چیست؟
اولین حشره تراریخته دنیا تولید می شود
انتظار می‌رود طیف وسیعی از محصولات مهندسی ژنتیک با مصارف مختلف در حوزه‌های پزشکی، کشاورزی و محیط زیست، دامپروری، آبزیان و شیلات، درخت‌کاری، خوراک دام، میکروارگانیسم‌ها، حشرات و حیوانات تراریخته در پنج سال آینده در جهان رهاسازی و تجاری‌سازی شوند.
براین اساس سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد، پیش بینی کرد که تا پنج سال آینده، حشرات تراریخته برای حفظ محیط زیست و کنترل آفات در کشاورزی و مصارف انسانی قابل دسترس شوند.
مگس میوه زیتون مهمترین آفت محصول زیتون محسوب شده و می‌تواند منجر به از بین رفتن تمام محصول یک سال شود. کنترل این آفت بسیار دشوار است؛ چرا که این حشره در مقابل آفت‌کش‌های موجود مقاومت زیادی پیدا کرده است.
با توجه به اینکه زیتون یک محصول تجاری مهم در اروپا محسوب می‌شود و بیش از ۵ میلیون هکتار باغات زیتون در سراسر اتحادیه اروپا وجود دارند؛ تنها در یونان سالانه ۳۵ میلیون یورو برای خرید آفت‌کش و مقابله با آفت مگس زیتون هزینه می‌شود تا از خسارات ۶۵۰ میلیون یورویی پیشگیری شود.
در صورت تایید و دریافت مجوز، آزمایش‌های میدانی در مقیاس کوچک در تولید مگس زیتون تراریخته در اسپانیا انجام خواهد شد.
هدف از این آزمایشات، مبارزه با آفت محصول زیتون از طریق آزاد کردن مگس‌های نر حامل ژن کشنده برای کشتن مگس‌های ماده و جلوگیری از ازدیاد جمعیت این آفت در مزارع است. در آزمایش‌های صورت‌گرفته در برزیل، پژوهشگران از پشه‌های نر تراریخته حامل ژن کشنده نیز استفاده کردند.
اساس این فناوری، آلوده‌کردن تخم‌های حشرات با یک ژن کشنده است. جفت‌گیری مگس‌های نر حامل ژن کشنده با مگس‌های ماده وحشی منجر به از بین رفتن مگس‌های ماده و باقی‌ماندن جمعیت حشره نر می‌شود.
در کشور انگلستان نخستین آزمایشات میدانی حشرات تراریخته در حال انجام است. انتظار می‌رود که تولید حشره تراریخته مگس میوه زیتون به منظور کنترل آفات در محصولات کشاورزی، همچنین برای مصارف انسانی در انگلستان تا ۵ سال آینده قابل دسترسی شود.
پیش‌بینی می‌شود که در ۵ سال آینده، تولید حشره تراریخته Aedes aegypti (پشه تراریخته ناقل بیماری تب دانگ) در کشورهای برزیل، مالزی و جزایر گراند کیمن (Grand Cayman) در انگلستان و سایر حشرات تراریخته در اروپا از جمله بید کلم، کرم سرخ پنبه، مگس میوه مدیترانه‌ای، مگس میوه مکزیکی و مگس میوه زیتون به منظور کنترل آفات و حشرات محصولات کشاورزی رهاسازی شوند.
انجمن CropLife آمریکا (CLA) و انجمن حمایت از محصول در این کشور نیز با تأیید نتایج و بررسی‌های گروه کارشناسی ارزیابی اثرات علف‌کش‌ها و آفت‌کش‌ها در سازمان بهداشت جهانی و سازمان غذا و کشاورزی ملل متحد و براساس یافته‌های قبلی کارشناسان جهان از جمله اتحادیه اروپایی، ایالات متحده، ژاپن و کانادا با اعلام این خبر که گلایفوسیت مورد استفاده در محصولات تراریخته سرطانزا نیست، سلامت محصولات تراریخته را بار دیگر تأیید کرد. همچنین سازمان ایمنی غذایی اتحادیه اروپا (EFSA) در بررسی‌های جامعی که درخصوص سلامت محصولات تراریخته و بیماریزایی و سرطان‌زایی گلایفوسیت انجام داد، در نوامبر ٢٠١٥ ضمن تأیید سلامت محصولات تراریخته، اعلام کرد که گلایفوسیت سرطانزا نیست و برای انسان خطری ندارد.
آکادمی علوم، مهندسی و پزشکی آمریکا نیز طی گزارشی سلامت محصولات تراریخته را تأیید کرده است. در جدیدترین گزارش این آکادمی که حاصل بررسی ٩٠٠ پژوهش و مطالعه جدید آکادمی علوم، مهندسی و پزشکی آمریکا در سال ٢٠١٦ است، بار دیگر سلامت و مزایای فراوان محصولات تراریخته به اثبات رسید. حاصل این گزارش جدید نیز نشان می‌دهد که ادعاهای وجود مخاطرات در محصولات تراریخته درست نیست و تولید و مصرف محصولات مهندسی ژنتیک، هیچگونه اثرات منفی و سرطان‌زایی و آسیب‌رسانی برای انسان یا محیط‌زیست دربر ندارد.
در این پژوهش دقیق، کشت، تولید، مصرف و تأثیر انواع محصولات تراریخته روی سلامت انسان، محیط‌زیست و کشاورزی و سایر جانوران مورد بررسی قرار گرفته و نتایج به‌دست‌آمده حاکی از آن است که هیچگونه رابطه‌ای بین بیماریزایی یا سرطان‌زایی و محصولات تراریخته وجود ندارد. این نتایج از بیش از ٦٠ آزمایش و مطالعه که به طور ویژه روی سمیت محصولات تراریخته انجام شده، به دست آمده است.
از اولین سال تولید محصولات مهندسی ژنتیک تا به امروز، گزارش‌های مستند و متعددی درخصوص سلامت محصولات تراریخته منتشر شده است. برجسته‌ترین این گزارش‌ها مربوط به سازمان بهداشت جهانی، سازمان تجارت جهانی، سازمان غذا و کشاورزی ملل متحد و سازمان ایمنی غذایی اتحادیه اروپا هستند که همگی آنها سلامت محصولات تراریخته را تأیید می‌کنند. یک گزارش مهم دیگر در اثبات سلامت محصولات تراریخته، گزارش اتحادیه اروپاست. این گزارش طی ١٠ سال، جنبه‌های مختلف ایمنی محصولات تراریخته را بررسی کرده و در نهایت بر سلامت این محصولات مهر تأیید زده است.
گروه PG Economics کشور انگلستان نیز در پژوهش‌های خود که طی ٢٠ سال روی محصولات مهندسی ژنتیک انجام شده است، ضمن نشان‌دادن منافع و مزایای اقتصادی این محصولات، سلامت محصولات تراریخته برای انسان و محیط‌زیست را مورد تأیید قرار داد.
نتایج یک پژوهش ٢٠ساله که در مجله Journal of Agricultural and Food Chemistry منتشر شده است، نشان داد که محصولات مهندسی ژنتیک، علاوه بر داشتن کیفیت و کمیت بالا، محصولات سالمی هستند که هیچگونه تأثیر سوئی بر سلامت انسان و محیط‌زیست ندارند. این مقاله ضمن اشاره به بررسی موارد ادعاشده مبنی‌بر عدم سلامت این محصولات، بر بی‌اساس‌بودن موارد ادعاشده نگرانی از محصولات تراریخته، آورده است که تمام رویدادهای تراریخته توسط سازمان غذا و داروی آمریکا به طور کاملا دقیق و کارشناسانه ارزیابی می‌شوند. همچنین تمام رویدادهای تراریخته، توسط قوانین سخت‌گیرانه کشور ژاپن قبل از رهاسازی به طور دقیق از جنبه‌های مختلف زیست‌محیطی و سلامتی نیز بررسی می‌شود.
نتایج پژوهش ١٥ساله دیگر که در مجله progress in physical geography
در ژانویه ٢٠١٣ منتشر شد، نشان می‌دهد که محصولات مهندسی ژنتیک به دلیل مزایای فراوانی که دارند، در آینده جانشین محصولات مشابه سنتی خود می‌شوند. براساس نتایج این مقاله، کشت محصولات تراریخته، به افزایش عملکرد و کنترل آفات و علف‌های هرز منجر می‌شود. در عرصه زیست‌محیطی نیز کاهش استفاده از آفت‌کش‌ها و علف‌کش‌ها باعث افزایش سلامت کشاورزان و حفظ محیط‌زیست شده است.
گزارش مجله Critical Reviews in Biotechnology که با بررسی بیش از هزار مقاله علمی معتبر به تأثیر محصولات تراریخته بر سلامت انسان و محیط‌زیست، در فاصله سال‌های ٢٠٠٢ تا ٢٠١٢ پرداخته بود، نیز نشان داد که محصولات مهندسی ژنتیک، محصولات سالمی هستند و تاکنون هیچگونه سندی مبنی‌بر نگرانی‌های احتمالی آنها بر سلامت انسان و محیط‌زیست وجود ندارد. همچنین حاصل پژوهشی که در مجله معتبر سرطانCURRENT ONCOLOGY در سال ٢٠١٣ منتشر شد، نشان داد که محصولات حاصل از مهندسی ژنتیک، نه‌تنها باعث بروز هیچگونه بیماری و سرطان نمی‌شوند، بلکه کاملا سالم و ایمن هستند و با مزایایی که دارند، به بهبود سلامت و افزایش کیفیت و ارزش غذایی محصولات منجر می‌شوند. به‌این‌ترتیب، براساس حاصل مقالات و مطالعات گسترده و گزارش‌های قبلی و جدید منتشرشده درخصوص سلامت محصولات مهندسی ژنتیک، طبق جدیدترین بیانیه سازمان بهداشت جهانی و سازمان خواروبار و کشاورزی ملل متحد «محصولات مهندسی ژنتیک، محصولاتی سالم و پاک هستند که سلامت آنها به تأیید تمامی سازمان‌های مرتبط رسیده است».
در حالی که هر روز به سطح زیر کشت محصولات تراریخته و تنوع این محصولات در دنیا افزوده می‌شود، محصول بادمجان تراریخته در کشورهای جنوب آسیا تحول بزرگی در تامین غذای سالم مردم ایجاد کرده است.
بادمجان غذای اصلی مردم کشورهای جنوب آسیا است. محصول بادمجان به‌ویژه در مناطق گرمسیری (مانند مناطق جنوبی کشور ما) هر ساله مورد هجوم آفات و بیماری‌های زیادی قرار می‌گیرد. برای مبارزه با این آفات و بیماری‌ها از سموم شیمیایی استفاده می‌شود.
آلودگی محصول با کرم میوه و ساقه بادمجان یا FSB، باعث می‌شود هر سال بیش از 70 درصد از محصول بادمجان (با وجود سمپاشی‌های شدید) در جنوب آسیا به بازار مصرف نرسد. در بعضی از مناطق هندو بنگلادش بادمجان را در فصل رشد هر هفته سمپاشی می‌کنند که حدود 30 سمپاشی در سال انجام می‌شود. با توجه به جمعیت بالای این منطقه و کمبود غذا، کشت و تولید بادمجان تراریخته مقاوم به آفات مشکل غذای این منطقه را حل کرده است.
پس از تصویب کشت تجاری بادمجان تراریخته در 30 اکتبر 2013، بیست کشاورز اقدام به کشت نهال‌های بادمجان تراریخته در مساحتی بیش از دو هکتار در کشور بنگلادش کردند. بنگلادش به عنوان نخستین کشور جهان، کشت تجاری چهار واریته از بادمجان تراریخته مقاوم به آفات را آغاز کرد.
بادمجان تراریخته محصولی است که به کشاورزان کمک می‌کند تا سلامت و مقاومت در برابر آفات و بیماری بادمجان افزایش یافته و استفاده از آن به طور قابل ملاحظه‌ای باعث کاهش استفاده از سموم آفت‌کش و به طور قابل توجهی باعث افزایش عملکرد محصول شده است.
کشت و تولید محصولات مهندسی ژنتیک مزایای اقتصادی و اجتماعی، سلامت غذایی و ایمنی محیط زیست فراوانی به دنبال دارد.
برای بهره‌برداری کشورهای بنگلادش و فیلیپین از محصول بادمجان تراریخته‌ای که عملکرد بالایی دارد، اداره توسعه بین‌المللی آمریکا (USAID) با حمایت دانشگاه کرنل یک کمک مالی سه ساله به میزان 8/4 میلیون دلار برای تقویت ظرفیت تولید و انتشار بادمجان تراریخته جهت توسعه کشت و تولید این محصول در بنگلادش و فیلیپین تعیین کرده است.
این حمایت در راستای مبارزه با گرسنگی و تامین سلامت و امنیت غذایی، بهبود ارزش غذایی، حفظ محیط زیست و افزایش درآمد کشاورزان با استفاده از علوم کشاورزی و فناوری نوین مهندسی ژنتیک در دنیا انجام شده است.
لیلا سرمدی- کارشناس پژوهشکده بیوتکنولوژی
افزایش ۱۰۰ برابری سطح زیر کشت محصولات تراریخته در بیستمین سال تجاری‌سازی موفق این محصولات در دنیا موید رضایت و رغبت کشاورزان و مردم به کشت، تولید و مصرف آنها است.
با توجه به مزایای اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی محصولات مهندسی ژنتیک، هر روز بیشتر از گذشته به سطح زیر کشت و تنوع این محصولات افزوده می‌شود. در جدیدترین اخبار منتشر شده در خصوص تولید و توسعه محصولات تراریخته جدید، دانشمندان محصول چغندرقند تراریخته متحمل به سه علف‌کش مختلف را ایجاد کرده‌اند.
در راستای حفظ محیط زیست و توسعه کشاورزی پایدار، تولید محصولاتی که به سموم شیمیایی و آفت‌کش‌ها و علف‌کش‌ها نیازی نداشته باشند و مقاوم به آفت و بیماری و علف‌های هرز باشند، از اهمیت خاصی برخوردار است.
بدین منظور مهندسان ژنتیک و پژوهشگران دو شرکت تجاری تولید بذر، یک رقم جدید از چغندرقند تراریخته را تولید کرده‌اند که مقاومت بالایی به علف‌های هرز بیشتر در مناطق مختلف نشان می‌دهد. این واریته جدید چغندرقند تراریخته به سه علف‌کش مختلف و پر کاربرد گلایفوسیت، گلیفوسینات و دایکامبا مقاومت دارد.
"آرون هومل" دانشمند آلمانی با اعلام این خبر در ۹ دسامبر ۲۰۱۵ در کنفرانس چغندرقند درباره این دستاورد گفته است که ما از این تولید بسیار هیجان‌زده هستیم. ما فکر می‌کنیم که با تولید چغندرقند تراریخته مقاوم به سه علف‌کش، به بهره‌وری بالایی در کشت این محصول دست یافته‌ایم که کشاورزان را در تولید محصول بیشتر با قدرت مقاومت به علف‌های هرز بیشتری یاری می‌کند.
انتظار می‌رود تا سه سال آینده انواع جدیدی از این محصولات اصلاح شوند و طی هشت تا ۱۰ سال آینده نیز وارد بازار شوند.
طبق گفته هومل، ترکیب سه صفت در یک محصول باید از ایجاد علف‌های هرز مقاوم به همه علف‌کش‌ها جلوگیری کند. چرا که هرگونه علف هرز به یکی از سه نوع علف‌کش ذکر شده مقاوم است و با کاربرد هر سه نوع علف‌کش عمومی مذکور بر روی چغندرقند تراریخته مقاوم به سه نوع علف‌کش، هر نوع علف هرز مقاومی که قبلاً در مزارع به وجود آمده است، از بین خواهد رفت.
هومل معتقد است: تولید چغندرقند تراریخته متحمل به سه نوع علف‌کش، موفقیت بزرگی در توسعه کشاورزی و حفظ محیط زیست محسوب می‌شود. محصول چغندرقند تراریخته متحمل به سه نوع علف‌کش به کمک کشاورزان آمده است تا با علف‌های هرز بیشتر در مناطق مختلف مقابله کند.
دانشگاه اورگن و آیداهو در ایالات متحده همکاری‌های پژوهشی مشترک بسیاری روی علف‌های هرز دارند. "جوئل فلیکس" پژوهشگر از بخش علف‌های هرز دانشگاه اورگن در این باره گفته است که با کسب تجربه و انجام آزمایش است که صفت مقاومت به علف‌کش در یک محصول بهبود پیدا می‌کند. تولید چنین محصول چغندرقند تراریخته‌ای با سه صفت مقاومت، گام بسیار بزرگی در تولید محصولات تراریخته دارای چند صفت است که باید هرچه بیشتر توسعه یابد./
لیلا سرمدی - کارشناس بیوتکنولوژی کشاورزی ایران
منبع: پایگاه آیداهو کاپیتال پرس
رشد بیش از 100 برابری سطح زیر کشت محصولات تراریخته در بیستمین سال تولید و تجاری‌سازی موفق این محصولات در دنیا (1996-2015) نشاندهنده مزایای بی‌شمار اجتماعی، اقتصادی، زیست‌محیطی و بهداشت و سلامتی برای انسان و محیط زیست است.طبق آخرین گزارش سرویس بین‌المللی دستیابی و استفاده از بیوتکنولوژی کشاورزی در سال 2016، هر سال به سطح زیر کشت محصولات مهندسی ژنتیک و تعداد کشورهای تولیدکننده این محصولات در هر پنج قاره در سراسر دنیا افزوده می‌شود.طبق این گزارش منتشر شده، 18 میلیون کشاورز در 28 کشور توسعه‌یافته و در حال توسعه، در سراسر دنیا هر سال به استقبال تولید محصولات تراریخته رفته و با رضایت کامل از بازدهی و کارایی بالای این محصولات، زمین‌های خود را زیر کشت محصولات تراریخته می‌برند.همه کشورهایی که به تولید محصولات حاصل مهندسی ژنتیک روی آورده‌اند، به اهمیت تولید این محصولات در کشور خود و تاثیری که این محصولات روی وضعیت اقتصادی و خودکفایی غذایی کشورشان گذاشته است، کاملا واقف هستند و بر ادامه کشت و تولید این محصولات در زمین‌های خود مداومت می‌کنند.گزارش شده است که این محصولات در بیست سال گذشته 150 میلیارد دلار آمریکا برای کشاورزان سودآوری داشته است.در ادامه، جدول کشورهای تولیدکننده محصولات تراریخته وسطح زیر کشت این محصولات آورده شده است. قابل ذکر است که هر سال به میزان سطح زیر کشت و تعداد کشورهای تولیدکننده این محصولات افزوده می‌شود. جدول 1. سطح زیر کشت جهانی محصولات تراریخته در سال 2015 میلادی (میلیون هکتار) (James, 2015)
به طور کلی، چهار محصول عمده تراریخته سویا، پنبه، ذرت و کلزا بیشترین سطح زیر کشت محصولات تراریخته را در دنیا دارا هستند و هر سال به تعداد تنوع این محصولات و میزان سطح زیر کشت آنها افزوده می‌شود.
با توجه به آمار و ارقام گزارش‌شده توسط خدمات سرویس بین‌المللی دستیابی و استفاده از بیوتکنولوژی کشاورزی در سال 2015، از 28 کشور تولیدکننده محصولات تراریخته، 11 کشوری که با رضایت بیشترین محصولات تراریخته را در دنیا تولید می‌کنند به ترتیب عبارتند از: آمریکا، برزیل، آرژانتین، هندوستان، کانادا، چین، پاراگوئه، پاکستان، آفریقای جنوبی، اروگوئه و بولیوی. در قاره اروپا نیز کشورهای اسپانیا، پرتغال، رومانی و جمهوری چک با رضایت به کشت ذرت تراریخته در زمین‌های خود ادامه می‌دهند.
از اولین سال تولید محصولات مهندسی ژنتیک تا به امروز، گزارش‌های مستند و متعددی در خصوص سلامت محصولات مهندسی ژنتیک منتشر شده است. برجسته‌ترین این گزارش‌ها مربوط به سازمان بهداشت جهانی، سازمان تجارت جهانی، سازمان غذا و کشاورزی ملل متحد و سازمان ایمنی غذایی اتحادیه اروپا است که همگی آنها سلامت محصولات تراریخته را تایید می‌کنند.
قابل توجه است که محصولات تراریخته در راستای حفظ محیط زیست و تامین سلامت و امنیت انسان، محصولات سالمی هستند که طی بیست سال کشت و تولید موفق در دنیا، بدون ثبت هیچگونه گزارش علمی و مستند از آثار سوء احتمالی محصولات، سابقه‌ای درخشان از خود بر جای گذاشته‌اند.
افزایش هر ساله سطح زیر کشت محصولات تراریخته در دنیا نشاندهنده اهمیت کاربرد این محصولات سالم و پاک در دنیا است. با توجه به افزایش جمعیت و کمبود منابع آب و غذا در دنیا، آینده بدون استفاده از فناوری مهندسی ژنتیک و دستاوردهای آن ممکن نیست.
با توجه به افزایش صدبرابری سطح زیر کشت محصولات مهندسی ژنتیک در بیستمین سال تولید و تجاری‌سازی این محصولات در دنیا که حاصل سال‌ها مطالعه و آزمایش درخصوص سلامت و ایمنی محصولات تراریخته است، براساس یک پژوهش جامع، بار دیگر سلامتی و ایمنی محصولات تراریخته برای انسان، محیط‌زیست و سایر جانوران تأیید شد. سازمان بهداشت جهانی، سازمان تجارت جهانی، سازمان خواروبار و کشاورزی ملل متحد و سازمان ایمنی غذایی اتحادیه اروپا براساس سال‌ها مطالعات جامع و پژوهش‌های علمی، سلامت محصولات تراریخته را بارها تأیید کرده‌اند. آژانس بین‌المللی تحقیقات سرطان درخصوص سلامت این محصولات معتقد است که نظرات سازمان ایمنی غذایی اتحادیه اروپا مبتنی‌بر مطالعات و پژوهش‌های بسیار است. براساس جدیدترین گزارش منتشرشده توسط آکادمی علوم، مهندسی و پزشکی آمریکا در سال ٢٠١٦ (که حاصل ٩٠٠ مطالعه در بیش از سه دهه است)، تولید و مصرف محصولات مهندسی ژنتیک، هیچگونه اثرات منفی سرطانزا و آسیب‌رسان برای انسان یا محیط‌زیست دربر نداشته است. در این پژوهش آمده است تلفیق اصلاح نباتات سنتی و فناوری مهندسی ژنتیک منجر به بهبود صفات و عملکرد محصولات و تولید محصولات سالم بی‌نیاز از مصرف سموم شیمیایی در دنیا شده است. اصلاحگران و زیست‌شناسان با کمک فناوری مهندسی ژنتیک محصولاتی تولید کرده‌اند که علاوه بر داشتن کیفیت و کمیت بالا، مقاوم دربرابر آفات و علف‌کش، مقاوم در برابر خشکی و شوری و حاوی ارزش غذایی و ویتامین بیشتر و ماندگاری بالا هستند.
درواقع، زیست‌شناسان از سال ١٩٨٠ با استفاده از فناوری نوین مهندسی ژنتیک محصولاتی تولید و وارد عرصه مصرف کردند که دارای صفات برتر از جمله ماندگاری بالا و ارزش غذایی و ویتامین بیشتر برای مصرف‌کننده و مقاومت در برابر سموم شیمیایی، آفت‌کش‌ها و علف‌کش‌ها برای حفظ محیط‌زیست هستند. محصولات مهندسی ژنتیک برای انسان و محیط‌زیست ایمن هستند و بعد از ٢٠ سال تولید و تجاری‌سازی موفق این محصولات در دنیا، تاکنون هیچ آثار سوئی از کشت و تولید و مصرف محصولات مهندسی ژنتیک ثبت و گزارش نشده است. درخصوص آثار زیست‌محیطی محصولات مهندسی ژنتیک، قابل‌توجه است که این محصولات بعد از انجام آزمون‌های ارزیابی ایمنی گسترده، رهاسازی شده و وارد عرصه تولید، تجاری‌سازی و مصرف می‌شوند. فناوری مهندسی ژنتیک تنها فناوری زیستی نوینی است که محصولاتی را تولید کرده که با استفاده‌نکردن از سموم شیمیایی خطرناک و آفت‌کش‌ها و علف‌کش‌ها، مقاوم در برابر آفات و بیماری است.
این گزارش جامع در ٤٠٠ صفحه توسط ٢٠ دانشمند آکادمی علوم، مهندسی و پزشکی آمریکا جمع‌آوری شده است. در این گزارش آمده است که با توجه به رشد جمعیت، آینده بدون استفاده از فناوری‌های نو و محصولات مهندسی ژنتیک ممکن نیست. این پژوهش دقیق، کشت، تولید، مصرف و تأثیر انواع محصولات تراریخته را روی سلامت انسان، محیط‌زیست، کشاورزی و سایر جانوران بررسی کرده است. حاصل این گزارش جدید نشان می‌دهد که هیچگونه رابطه بیماری و سرطان‌زایی با محصولات تراریخته وجود ندارد. به‌طوری‌که در بیش از ٦٠ آزمایش و مطالعه که به طور ویژه روی سمیت محصولات تراریخته انجام شده، حاصل تمامی آنها سلامت محصولات تراریخته را تأیید کرده است.
پژوهشگران در این کمیته با دقت تمام در مطالعات خود به‌دنبال کوچک‌ترین اثر منفی درخصوص کشت، تولید و مصرف محصولات مهندسی ژنتیک بودند، اما هیچگونه شواهد قانع‌کننده‌ای از اثرات مستقیم و غیرمستقیم محصولات و فراورده‌های تراریخته بر سلامت انسان مشاهده نکردند. درخصوص نگرانی از اثرات بلندمدت زیست‌محیطی محصولات مهندسی ژنتیک و ریسک بالقوه این محصولات بر سلامت انسان و محیط‌زیست، این کمیته با بررسی روی ٩٠٠ پژوهش و مقاله علمی منتشرشده که روی مصرف و تأثیر محصولات تراریخته بر انسان و محیط‌زیست انجام داده است، گزارش کرد که هیچ مدرکی از اثبات این احتمال و نگرانی نیز وجود ندارد. همچنین این کمیته در گزارش مفصل خود با بررسی نظرات ٨٠ سخنران کارشناس و ١٥ وبینار (کنفرانس تحت وب) و بررسی بیش از ٧٠٠ نظر و یادداشت در این حوزه، به بررسی گسترده‌ای از کاربرد محصولات مهندسی ژنتیک در دنیا پرداخته است. طبق این گزارش، محصولات تراریخته مقاوم در برابر حشرات، آفات و بیماری با مصرف کمتر آفت‌کش‌ها و علف‌کش‌ها ضمن تأمین سلامت انسان، با مصرف‌نکردن سموم شیمیایی خطرناک و کاهش مسمومیت ناشی از آفت‌کش‌ها و علف‌کش‌ها باعث حفظ محیط‌زیست شده‌اند. همچنین این محصولات نسبت به محصولات مشابه سنتی خود، با کیفیت و کمیت بالایی که دارند در سطح زمین کمتر، عملکرد و بازدهی بالاتری دارند و موجب تنوع زیستی و حفظ زمین نیز شده‌اند. در کشاورزی، محصولات تراریخته منافع اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی فراوانی به‌دنبال داشته‌اند. شواهد و مدارک بررسی‌شده نشان می‌دهد که محصولات سویا، پنبه و ذرت تراریخته باعث سودآوری بالا برای کشاورزان شده است. علاوه بر محصولات تراریخته مقاوم دربرابر علف‌کش و آفات، محصولات تراریخته با صفات جدید مثل ذرت مقاوم دربرابر خشکی، گوجه‌فرنگی مقاوم دربرابر شوری، برنج مقاوم در برابر خشکی، چغندرقند مقاوم دربرابر سه علف‌کش و برنج تراریخته با افزایش محتوای بتاکاروتن برای جلوگیری از نابینایی و مرگ ناشی از کمبود ویتامین A در حال توسعه است. طبق جدیدترین گزارش آکادمی علوم، مهندسی و پزشکی آمریکا، محصولات تراریخته آینده‌ای مطمئن و ایمن را به دنیا عرضه می‌کنند. در نهایت، این کمیته بعد از بررسی‌های گسترده گزارش کرد که هیچ شواهد قطعی‌ای از روابط علت و معلولی بین محصولات تراریخته و مشکلات زیست‌محیطی وجود ندارد. محصولات مهندسی ژنتیک محصولاتی پاک و سالم هستند و هیچگونه اثر سوئی بر سلامت انسان، محیط‌زیست و سایر جانوران ندارند. همچنین طبق جدیدترین گزارش منتشرشده در نشست مشترک سازمان بهداشت جهانی و سازمان خواروبار و کشاورزی ملل متحد در سال ٢٠١٦ درخصوص بررسی اثرات باقیمانده آفت‌کش‌ها، موضوع بحث‌برانگیز ارتباط گلایفوسیت و سرطان با محصولات تراریخته نیز مردود اعلام شد و سلامت محصولات تراریخته بار دیگر بررسی و تأیید شد. سازمان بهداشت جهانی و سازمان خواروبار جهانی در بیانیه‌ای در مورخ ١٦ می ٢٠١٦ اعلام کرد که میزان گلایفوسیت مورد استفاده در کشاورزی و محصولات مهندسی ژنتیک سرطانزا نیست و باعث بروز هیچگونه بیماری و سرطان نمی‌شود. به‌این‌ترتیب در بررسی‌های انجام‌شده، گزارش شد که هیچ شواهد مستندی از ارتباط گلایفوسیت و سرطان و محصولات مهندسی ژنتیک مشاهده نشده و محصولات مهندسی ژنتیک محصولاتی سالم و پاک هستند که ضمن تأمین سلامت انسان، محیط‌زیست و آینده‌ای امن را به ارمغان می‌آورند.
لیلا سرمدی. کارشناس پژوهشکده بیوتکنولوژی کشاورزی
منبع: شرق
محققان یک شرکت دانش بنیان زیست فناوری موفق به تولید برنج تراریخته غنی از آهن شدند که می تواند نیاز زنان باردار و دیگر گروه ها به این عنصر حیاتی را تامین کند.
فاطمه فرشاد، مدیرعامل شرکت زیست فناوران پردیس در گفت‌و‌گو با خبرنگار پژوهشی ایسنا اظهار داشت: آهن و روی در پوشش دانه برنج ذخیره می‌شوند و وقتی که این پوشش دانه حذف شده و به اصطلاح پولیش می‌شود و بعد دانه پخته می‌شود، قسمت اعظمی از این آهن و روی هدر می‌رود. در این طرح دو ژن را که مسوول افزایش آهن در دانه برنج بودند، به برنج منتقل کردیم. یکی از اینها ژن فریتین است که حدود چهار هزار و 500 اتم آهن در هسته خودش ذخیره می‌کند و ژن دیگر مسوول حذب آهن از خاک و انتقال آهن از اندام گیاهی به دانه است.
وی خاطرنشان کرد: با استفاده از این روش‌ها در مجموع توانستیم میزان آهن در دانه را 4.4 برابر افزایش دهیم.
فرشاد درباره روند پیشرفت این پروژه گفت: طرح تولید برنج غنی از آهن به فاز آزمایش‌های گلخانه‌یی رسیده که بعد از آن هم آزمایش‌های مزرعه‌یی است و در ادامه با حمایت های دولت ان‌شاء‌الله وارد فاز تجاری سازی می‌شویم.
وی با بیان این که تمرکز این شرکت دانش بنیان بر گیاه برنج است، تصریح کرد: برنج در کشور ما بعد از گندم مهمترین محصول کشاورزی است، به همین دلیل از جهات مختلف روی بهبود برنج کار می‌کنیم. یکی از نظر مقاومت در برابر تنش‌های زیستی و یکی هم در برابر عوامل غیر زیستی مثل خشکی که یکی از بزرگترین معضلات کشور ایران است. از طرف دیگر از آنجا که قوت غالب مردم ما برنج است، اگر برنج مصرفی از میزان کافی عناصر حیاتی مثل آهن و روی برخوردار باشد، مردم نیاز کمتری به استفاده از مکمل‌ها خواهند داشت؛ لذا غنی سازی برنج از عناصر غذایی از دیگر محورهای تحقیقات ماست.
این دانش آموخته جوان در خصوص نحوه شکل گیری این شرکت دانش بنیان در حوزه فناوری زیستی گفت: زمانی که دانشجوی کارشناسی ارشد دانشگاه آزاد واحد علوم و تحقیقات بودم در انتخاب پایان نامه به موضوع کشت بافت که زمینه جدیدی علاقمند شدم و با توجه به علاقه ای که تولید گل و گیاه داشتم پیشنهاد تاسیس یک شرکت در زمینه کشت بافت را به استادم دادم. دکتر قره یاضی از این پیشنهاد استقبال کردند ولی این نکته را هم متذکر شدند که می‌توان به جای کشت بافت که عمده کاربرد تجاری آن در تولید گیاهان زینتی است در حوزه ای مثل برنج کار کرد که نفع ملی دارد لذا کلا مسیر تحقیقاتی من تغییر کرد و برای کارهای پایان نامه به مرکز تحقیقات بین‌المللی برنج در فیلیپین رفتم. در نهایت این شرکت با راهنمایی و حمایت دکتر قره یاضی با هدف تولید محصولات زیست فناوری در زمینه کشاورزی، پزشکی و میکروبی تشکیل شد که زمینه اصلی فعالیت ما تاکنون بر محور برنج بوده است.
وی در پایان در خصوص روند تجاری سازی محصولات این شرکت گفت: دوره تحقیقات زیست فناوری بسیار زمان بر است که امیدواریم بتوانیم طی یک و نیم تا دو سال آینده پروژه غنی سازی برنج و ظرف دو سال طرح تولید پروتئین نوترکیب انسانی را به مرحله تجاری سازی برسانیم.
سازمان بهداشت جهانی سلامت محصولات تراریخته موجود در بازار را معادل محصولات غیرتراریخته مشابه آنها اعلام کرده و جای هیچگونه نگرانی باقی نگذاشته است.
به گزارش دیده‌بان علم ایران دکتر رضا ملک زاده معاون تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت با اعلام این مطلب همچنین درباره مسئله سالم بودن محصولات ترا ریخته، شایعات و تبلیغات منفی علیه این گونه محصولات افزود: هجمه رسانه‌ای شدیدی علیه محصولات تراریخته در ماه‌های اخیر بوجود آمده است. علاوه بر این اطلاع دارم که وزرای بهداشت در تمامی دوره‌ها بر سلامت این محصولات تاکید داشته‌اند. مسئول و مرجع سلامت کشور، وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی است و افراد دیگر نمی‌توانند در رابطه با سلامت این محصولات نظری بدهند و اگر هم نظر بدهند قابل استناد نیست.
ملک زاده یادآور شد: علاوه بر این افراد متفرقه باید ادعاهای خود در رابطه با این محصولات را ثابت کنند، زیرا که هیچ مستند علمی قابل وثوقی در رابطه با ادعای ایشان موجود نیست و تا امروز هیچ مستندی علیه این نوع محصولات به این وزارت ارائه نشده است.
وی در پاسخ به این پرسش که غیر از سازمان بهداشت جهانی و وزارت بهداشت، آیا مراجع معتبر دیگری نیز سلامت این محصولات را تایید کرده‌اند، گفت: بله، تحقیقات متعددی وجود دارد. یکی از آنها تحقیق ۲۵ ساله اتحادیه اروپایی است که پس از ۲۵ سال تحقیق و مشارکت صدها محقق و ۵۰۰ گروه تحقیقاتی مستقل در نهایت اعلام کرده است که این محصولات کاملا سالم هستند.
معاون تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت گفت: اخیرا در یک اقدام مستقل دیگر آکادمی علوم، مهندسی و پزشکی ملی آمریکا در یک تحقیق مستقل سلامت این محصولات را طی ۲۰ سال گذشته مورد بررسی قرار داده‌اند و در نهایت نتیجه‌گیری کرده‌اند که این محصولات ایمن و سلامت هستند.
وی درباره اینکه برخی از مدعیان اعلام می‌کنند که ۲۸ کشور اروپایی مصرف این محصولات را ممنوع کرده‌اند، اظهار داشت: این موضوع صحت ندارد. EFSA که مرجع صدور مجوز به محصولات غذایی و بررسی سلامت محصولات غذایی در اتحادیه اروپایی است، تا کنون برای ۷۱ محصول تراریخته مجوز مصرف صادر کرده است و این محصولات سال‌ها است که در اروپا مصرف می‌شوند.
ملک زاده گفت: علاوه بر این مشخصا برخی از محصولات هستند مثل سویا که می‌توان گفت معادل غیرتراریخته در بازار تجارت جهانی از آنها وجود ندارد و تقریبا همه کشورهای جهان از محصولات تراریخته استفاده می‌کنند. از سوی دیگر حدا قل ۵ کشور اروپایی سالهاست که به کشت و کار این نوع محصولات اشتغال دارند.
وی درباره مزیت سلامت غذایی محصولات تراریخته به محصولات غیرتراریخته، گفت: اول اینکه برخی از محصولات تراریخته مقاوم به آفت هستند و در فرآیند تولیدشان بی‌نیاز از مصرف سموم آفت‌کش هستند و برخی نیز مقاوم به علف‌کش هستند که در این نوع محصولات، از سموم علف‌کش ایمن‌تر استفاده می‌شود.
معاون وزیر بهداشت یادآور شد: عوارض باقیمانده سموم شیمیایی کشاورزی در غذای مردم بر سلامت انسان‌ها کاملا ثابت شده است. وقتی ما بتوانیم این سموم را در محصولات حذف کنیم یا کاهش دهیم و یا از سموم ایمن‌تر استفاده کنیم، صد در صد غذای سالم‌تری به سفره‌ی مردم اضافه شده است.
وی افزود: در برخی موارد نیز ارزش غذایی محصولات تراریخته افزایش یافته است و مثال معروف و ارزشمند آن برنج طلایی است که ویتامین آ دارد. برنج های تراریخته ای هم تولید شده اند که آهن قابل جذب زیادی دارند و به ویژه برای خانم ها خیلی مفید است.
ملک زاده درباره سموم علف کش و اینکه برخی اعلام می‌کنند که گلایفوسیت که در فرآیند کشت محصولات تراریخته مقاوم به علف‌کش استفاده می‌شود، سرطان‌زاست، گفت: سازمان بهداشت جهانی و سازمان خواروبار جهانی در یک بررسی مشترک تمامی سموم علف‌کش را مورد بررسی قرار داده‌اند.
وی تاکید کرد: این دو سازمان جهانی در نهایت اعلام کرده‌اند که گلایفوسیت که از ۵۰ سال پیش در کشاورزی مصرف می شود و اخیرا در فرآیند کشت برخی از محصولات تراریخته در مزارع نیز جایگزین علف کش های بسیار خطرناک شده است، جزو کم‌خطرترین انواع علف‌کش‌هاست.
معاون تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت با تاکید بر اینکه وزارت بهداشت متولی تصمیم‌گیری نهایی در حوزه سلامت محصولات تراریخته است، گفت: قطعا و یقینا وزارت بهداشت و سازمان غذا و دارو متولی سلامت مردم چه در حوزه محصولات تراریخته و چه در حوزه‌های دیگر محصولات از جمله محصولات ارگانیک است.
وی افزود: البته سازمان غذا و دارو هم بر مبنای مستندات باید پاسخ دهد و نمی‌توان محصولاتی را نفی کرد! قانون ملی ایمنی زیستی صدور مجوز محصولات تراریخته در حوزه غذایی و بهداشتی را بر عهده وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی گذاشته است.
ملک زاده افزود: در وزارت بهداشت نیز تقاضاهای وارد شده به دقت مورد بررسی قرار می‌گیرند و بعد مجوز می گیرند؛ پس جای هیچگونه نگرانی برای مردم باقی نخواهد ماند.
وی درباره «شورای ملی ایمنی زیستی» که وزیر بهداشت نیز عضو آن است گفت: در قانون ملی ایمنی زیستی «شورای ملی ایمنی زیستی» با ریاست معاون اول رئیس جمهور و عضویت وزرای جهاد کشاورزی، بهداشت، علوم، رئیس سازمان حفاظت محیط زیست، نماینده انجمن‌های علمی و نماینده اعضای هیات علمی و نظارت دو نماینده مجلس تعریف شده است.
معاون وزیر بهداشت گفت: این شورا مسایل متعددی را در حوزه ایمنی زیستی کشور در دستور کار دارد. مثلا در آخرین جلسه شورای ملی ایمنی زیستی که در حدود ۱۵ ماه پیش برگزار شد «آئین نامه اجرایی بند ب ماده ۷ قانون ملی ایمنی زیستی» تصویب شد و آیین‌نامه بازدارنده قبلی لغو شد.
وی افزود: اما متاسفانه لغو آیین‌نامه قبلی تا کنون ابلاغ نشده است. البته وزارت بهداشت متقاضی برگزاری جلسات این شورا در اسرع وقت است تا هم موضوع «عدم لغو آیین‌نامه» را مطرح کند و هم اینکه موضوع «بررسی عملکرد پروژه توانمندسازی ایمنی زیستی» را در دستور کار قرار دهد.
ملک زاده یادآور شد: خوشبختانه پس از پیروزی انقلاب اسلامی همواره توجه ویژه‌ای در ۳۸ سال اخیر به توسعه علمی و استفاده از فناوری‌های نو در کشورمان شده است. اما همیشه دشمنان ایران اسلامی در پی ضربه زدن به استقلال و پیشرفت این کشور بوده‌اند.
وی افزود: در حال حاضر نیز با دستیابی متخصصین کشورمان به فناوری تولید محصولات تراریخته (مشخصا پنبه و برنج تراریخته) بیش از پیش مورد توجه این دشمنان قرار گرفته است و هجمه رسانه‌ای اخیر نیز ناخواسته این اهداف را دنبال می‌کند.
معاون وزیر بهداشت گفت: درخواست من از مردم کشورمان این است که به پژوهشگران متعهد کشورشان اعتماد کنند و بدانند که وزارت بهداشت در حوزه سلامت مردم از هیچ تلاشی فروگذار نخواهد کرد. محصولات تراریخته اعم از وارداتی و تولید داخلی نیز به دقت مورد بررسی سلامتی قرار گرفته و بعد مجوز می‌گیرند.
وی اظهار داشت: افراد مدعی و کسانی که با انگیزه های مختلف ممکن است در مورد سلامت غذاهای کشورمان اظهارنظرهای غیر علممی داشته باشند هم همواره وجود داشته‌اند و خواهند داشت، فقط اعتماد مردم و مسئولین کشور به پژوهشگران و مسئولین وزارت بهداشت این مرزو بوم است که راهگشای ادامه راه استقلال و خودکفایی کشور خواهد بود.
رشد فزآینده جمعیت جهان و افزایش تقاضا برای مواد غذایی در دهه‌های اخیر موجب شد تا در زمینة علوم کشاورزی و مواد غذایی شاهد یک گذر جدی و اجتناب‌ناپذیر از کشاورزی سنتی به کشاورزی پیشرفته و بکارگیری روش‌های نوین ژنتیک در تولید محصولات زراعی و دامی باشیم.
همانگونه که می‌دانیم، گیاهان، اصلی‌ترین و مهمترین منابع تجدیدشونده جهان هستند که علاوه بر تأمین غذای آدمی و حیوانات، نیازهای غیرتغذیه‌ای، شیمیایی و صنعتی هم توسط آنها مرتفع می‌شود. به همین دلیل، کاربرد روش‌های مهندسی ژنتیک و ژنتیک مولکولی برای افزایش کمی و کیفی محصولات از یک سو و کاهش هزینه‌ها و زمان تولید از سوی دیگر، استفاده از این روش‌ها در شاخه‌های گوناگون کشاورزی را بسیار ارزشمند کرده‌است؛ در این میان با توجه به اهمیت تنوع زیستی به عنوان یکی از عوامل پایه تولید و شاید مهمترین آن ها، ابداع علمی مهندسی ژنتیک توانسته است ارزش و اهمیت این تنوع زیستی را دوچندان کند؛ زیرا آنچه تا دیروز علفی بی فایده در شوره زارها و بیابان ها تلقی می‌شد، امروز به عنوان منبع مهمی برای ژن‌های تحمل به شوری و خشکی ارزیابی می‌شود و از ارزش بسزایی برخوردار است.با این وجود با توجه به ابهاماتی که طی چند ماه گذشته به خصوص در مورد استفاده از فناوری مهندسی ژنتیک و بکارگیری محصولات تراریخته در برخی رسانه‌ها ایجاد شده است،بی مناسبت ندیدیم در نشستی با دکتر مهدی زهراوی متخصص تنوع زیستی و عضو هیات علمی بانک ژن ملی گیاهی ایران تاثیر محصولات تراریخته بر محیط زیست و همچنین تنوع زیستی را مورد بحث و بررسی قرار دهیم که ماحصل آن را در ذیل ملاحظه می کنید:
* آقای دکتر تاثیرگیاهان تراریخته بر روی تنوع زیستی چیست؟
** مهندسی ژنتیک بی تردید در حفظ و توسعه تنوع زیستی و محیط زیست نقش بسزایی ایفاء می‌کند و بطور کلی هیچ آسیبی به تنوع زیستی نمی‌رساند.
* پس تردیدهای ابراز شده در برخی رسانه ها درخصوص تأثیر مهندسی ژنتیک بر تنوع زیستی از کجا نشأت می‌گیرد؟
** قبل از قضاوت در مورد هر مقوله لازم است نسبت به آن شناخت کافی پیدا کنیم. قضاوت پیرامون تنوع زیستی بدون اینکه درک و شناخت کافی از ارکان و سطوح آن داشته باشیم، صحیح نخواهد بود. اکثر اظهارات و استدلالات نادرست در مورد دینامیک تنوع زیستی از نبود چنین شناختی نشأت می‌گیرد. برای اینکه بتوانیم نقش و اهمیت مهندسی ژنتیک در حفاظت از تنوع زیستی را درک کنیم، لازم است آن را با رویکردهای جایگزین مورد مقایسه قرار دهیم. بطور مثال یکی از معضلات اساسی بخش کشاورزی، عوامل زیستی مهاجم است که تحت عنوان کلی آفت نامیده می‌شوند بیمارگران مهمی از قارچ‌ها، پروکاریوت‌ها، ویروس‌ها، ویروئیدها، میکوپلاسماها و نماتدها و همچنین حشرات زیان آوری مثل سن گندم، ملخ‌ها، شته ها، کنه ها و علف های هرز وجود دارند که خسارت شدیدی را به محصولات کشاورزی وارد می‌آورند. لذا کنترل مؤثر این عوامل همیشه به عنوان یکی از دغدغه‌ها مطرح بوده است. زیرا در غیراین صورت تولید غیراقتصادی‌شده و با شکست همراه خواهد بود. مهندسی ژنتیک به عنوان یک ابزار مؤثر وارد این عرصه شده است و درصورت عدم بکارگیری این رویکرد نوین، ناگزیر خواهیم بود به روش سنتی مصرف سموم شیمیایی متوسل شویم. این سموم علاوه بر اینکه به شدت محیط زیست را آلوده می‌کنند و تهدیدی جدی بر سکنه های طبیعی خاک، آب و هوا شامل میکروبیوتا، فون و پوشش گیاهی طبیعی در محیط زیست هستند. در این خصوص مثال‌های شاخص و شناخته شده‌ای از قارچ های همزیست ریشه، قارچ های آنتاگونیست، حشرات مفید مثل زنبورهای پارازیتوئید، شکارگرها و ده‌ها مثال دیگر وجود دارند. هرچند در حال حاضر آفت کش های شیمیایی (علف کش ها، بیمارگرکش‌ها، حشره کش‌ها و کنه کش‌ها) با مکانیسم اثر تخصصی هم وجود دارند ولی بسیاری از سموم شیمیایی مصرفی دارای طیف اثر وسیع هستند؛ بدین معنی که تأثیر آنها فقط به آفت هدف محدود نمی‌شود، بلکه دامنه‌ای از ارگانیسم‌های مفید و مضر را هم از بین می‌برند. از طرف دیگر استفاده بی رویه و غیر هوشمندانه از بسیاری از آفت کش‌های تخصصی هم باعث بروز مقاومت در جمعیت های هدف شده و لذا بعد از مدتی نه چندان طولانی اثر خود را از دست می دهند. از سوی دیگر سموم شیمیایی جمعیت‌های آفت مهاجم را بطور کامل ازبین نمی‌برند. مثلاً هیچ قارچ‌کشی سبب مرگ ۱۰۰ درصد قارچ بیمارگر نمی‌شود. در چنین حالتی، جمعیت عامل بیماری‌زای باقیمانده به سرعت به سطح اولیه افزایش می‌یابد. برخی از سموم شیمیایی برای اینکه در کنترل عامل مهاجم مؤثر واقع شود، لازم است طی چرخه زندگی گیاه زراعی، به دفعات بسیار زیادی مورد استفاده قرار گیرند. در چنین شرایطی حجم آلودگی ایجاد شده و تخریب محیط زیست غیرقابل تصور است. حال آنکه در روش مهندسی ژنتیک، صفت انتقال یافته کاملاً اختصاصی عمل کرده و بطور مؤثر، فقط ارگانیسم هدف را مهار می‌کند بدون اینکه هیچ گونه آلودگی محیطی دربرداشته باشد.
* برخی از مدعیان و مخالفان مهندسی ژنتیک ادعا کرده‌اند که مهندسی ژنتیک ممکن است سبب ایجاد نژادها و سویه‌های مقاوم در جمعیت بیمارگر شود. این موضوع تا چه حد صحیح است؟
** ایجاد مقاومت در نژادها و سویه‌های مختلف توسط مهندسی ژنتیک به دلایلی که در ادامه ذکر خواهد شد، از احتمال ضعیفی برخوردار است و با اعمال مدیریت صحیح می‌توان گفت تقریباً غیرمحتمل خواهد بود. تاکنون هم گزارش معتبری در این زمینه وجود نداشته است. حال آنکه مقاوم شدن عوامل بیماری‌زا در برابر سموم شیمیایی پدیده‌ای رایج و عمومی است و گزارشات زیادی در این زمینه موجود است. بطور مثال در تحقیقی، مقاومت بیش از ۷۰ گونه از قارچ‌های بیماری‌زا نسبت به حدود ۶۰ ترکیب قارچ‌کش گزارش شده است.
* آیا در جهت احتراز از شبهات آسیب به تنوع زیستی، توسل به روش‌های اصلاح نباتات سنتی بنحوی که نیاز به مهندسی ژنتیک نباشد، کفایت نمی‌کند؟
** اتفاقاً ادعا شده است که روش‌های سنتی اصلاح نباتات در ردیف اول صف متهمین به کاهش تنوع ژنتیکی به عنوان یکی از سطوح تنوع زیستی قرار دارد. شواهد تاریخی فراوانی در این زمینه موجود است. ورود ارقام پرعملکرد پاکوتاه با قابلیت کودپذیری بالا در پی انقلاب سبز منجر به کنار گذاشتن کشت ارقام محلی در کشورهای مختلف و در نهایت منجر به انقراض آنها شد. اصلاح نباتات سنتی، پایه ژنتیک ارقام تجاری فعلی که در سراسر جهان بطور گسترده در حال کشت و کار هستند را محدود کرده و سبب آسیب پذیری ژنتیکی آنها نسبت به عوامل نامساعد محیطی و زیستی شده است. اپیدمی‌های گسترده بیماری‌های گیاهی که هر از چند مدت در سراسر جهان شاهد آن هستیم از آثار بسیار هولناک این آسیب پذیری ژنتیکی است. به عنوان نمونه از اپیدمی بیماری زنگ زرد در کشورمان در سال ۱۳۷۲ می‌توان نام برد که سبب از بین رفتن بیش از یک و نیم میلیون تن گندم شد. همچنین در سال‌های اخیر نژاد جدیدی از زنگ ساقه گندم ظهور و گسترش بین قاره‌ای پیدا کرد، بنحوی که سبب رعب و وحشت زیادی شده و کشاورزی بسیاری از کشورها را در معرض مخاطره قرار داد.
* آیا ارقام ابتدایی گیاهان زراعی که بطور طبیعی بوجود آمده‌اند و یا استفاده از ارقام محلی که اشاره داشتید به عنوان منابع ژنتیکی کفایت نمی‌کنند؟
** اولاً این منابع ژنتیک، تکافوی تأمین غذای جمعیت رو به رشد جهان را نمی‌کنند. باید توجه داشت که در حال حاضر جمعیت جهان با نرخ رشد ۵ر۱ درصد در حال افزایش است درصورتی‌که بطور مثال افزایش تولید گندم از نرخی برابر با ۹ر۰ درصد برخوردار است. به عبارت دیگر با وجود تمام تمهیدات و تلاش‌های صورت گرفته برای افزایش تولید محصولات کشاورزی، هنوز بخش قابل توجهی از مردم جهان از گرسنگی رنج می‌برند و این وضع با گذشت زمان وخیم‌تر هم می‌شود. ثانیاً باید توجه داشت گرچه ارقام بومی ذخایر ژنتیکی ارزشمندی و متنوعی محسوب می‌شوند، اما تنوع موجود در آنها در مقایسه با ظرفیت غنی که در خویشاوندان وحشی موجود است، بسیار محدودتر است. بعبارت دیگر از آنجا که گونه‌های زراعی اهلی امروزی از اجداد وحشی حاصل شده‌اند،لذا از تنوع ژنتیکی کمتری نسبت به گونه‌های وحشی خویشاوندشان برخوردارند. کاهش تنوع در گونه‌های اهلی نسبت به خویشاوندان وحشی، ریشه در فرایند اهلی شدن دارد. اتفاقات رخ داده هنگام ایجاد اولین نمونه‌های اهلی توسط طبیعت و ادامه فرایند اهلی شدن به دست بشر منجر به محدود شدن تنوع ژنتیکی شده است. از این رو منابع غنی از ژن‌های ارزشمند در اجداد وحشی وجود دارد که به دلایل فوق به داخل گیاه زراعی راه نیافته‌اند. مهندسی ژنتیک با انتقال این ژن‌ها به درون گونه‌های زراعی فرصت استفاده از این منابع ذی قیمت را میسر می‌سازد.
* مگر با سایر روش‌های زیست فناوری غیراز مهندسی ژنتیک نمی‌توان این انتقال را انجام داد؟
** تلاش‌های زیادی در این زمینه صورت گرفته است و با موفقیت‌های چشمگیری هم همراه بوده است. اما دو نکته وجود دارد که استفاده از روش‌های مهندسی ژنتیک را در این رابطه اجتناب ناپذیر می‌کند. نکته اول اینکه در روش سنتی با ایجاد هیبریدهای مصنوعی بین گونه‌ها، مقدار زیادی از ژن های گونه وحشی را که اکثراً نامطلوب هستند بطور ناخواسته وارد گونه زراعی می‌شود.
* آیا نمی‌توان پس از ایجاد هیبریدهای مصنوعی، با انجام تلاقی‌های مکرر با والد اهلی، در عین حفظ ژن مطلوب ژن‌های ناخواسته را حذف کرد؟
** این روش بطور سنتی انجام می‌شود و تلاقی برگشتی نام دارد. ولی نتیجه تحقیقات نشان داده است که حتی بعد از انجام ده نسل تلاقی برگشتی، درصدی از ماده ژنتیکی بیگانه در گونه زراعی باقی می‌ماند. حتی در برخی موارد ژن مورد نظر از چنان پیوستگی با ژن‌های نامطلوب برخوردار بوده که منجر به صرف نظر از آن شده است. یادآوری این نکته لازم است که گونه‌های وحشی همانطور که از اسمشان پیداست از لحاظ زراعی بسیار نامطلوبند و لذا بروز صفات بسیار نامطلوب ناشی از باقی ماندن بخش قابل توجهی از ماده ژنتیکی گونه وحشی در زمینه ژنتیکی گونه زراعی دور از انتظار نیست.
* نکته دوم چه بود؟
**نکته دوم و مهمتر اینکه با روش‌های مهندسی ژنتیک می‌توان مکانیسم‌های زیستی موجود در سایر ارگانیسم‌ها را هم وارد گونه زراعی کرد. این مکانیسم‌ها حتی در گونه‌های خویشاوند وحشی موجود نیستند. لذا این روش‌ها به ما امکان می‌دهد که دامنه تنوع را حتی به فراتر از گونه‌های نزدیک گیاه زراعی گسترش دهیم. از آنجا که این مکانسیم‌های جدید در گونه زراعی و خویشاندان آن سابقه نداشته‌اند، عوامل مهاجم هم متناظر با آن تکامل پیدا نکرده‌اند و در تقابل، محکوم به شکست خواهند بود. از طرفی زمان زیادی هم لازم است تا عوامل مهاجم بتوانند در خود، مکانیسم‌های جدیدی در جهت غلبه، تکامل و توسعه دهند. لذا می‌توان ادعا کرد که تنوع حاصل از روش‌های مهندسی ژنتیک علاوه بر گستردگی، از پایداری به مراتب بیشتری هم برخوردار خواهند بود.
* معرفی و کشت ارقام گیاهی تراریخته در مراکز پیدایش گونه‌های گیاهی چه حکمی دارد؟
** برخی به اشتباه تصور می‌کنند که معرفی گیاهان تراریخته در مناطقی که به عنوان منشاء پیدایش گونه‌های گیاهی شناخته می‌شوند، سبب خسارت به ذخایر ژنتیکی بومی می‌شود. استدلال در این زمینه نیازمند آگاهی از اصول تکامل و دینامیک جمعیت است. مراکز پیدایش گونه‌های گیاهی معمولاً به عنوان مناطقی با تنوع ژنتیکی بالا شناخته می‌شوند. طبق یک اصل پذیرفته شده، سطوح بالای تنوع سبب ایجاد خصوصیات بافری یا قابلیت انعطاف در جمعیت می‌شود. سیستم‌های واجد این خصوصیات، دارای ظرفیت بالایی در جذب درونی تغییرات و ایجاد تعادل هستند. لذا تغییرات جدید ایجاد شده توسط گیاه تراریخته به عنوان یک عنصر خارجی معرفی شده به درون جمعیت پوشش گیاهی، توسط سیستم متعادل، هضم و جذب می‌شود. بنابراین احتراز از ورود موجودات تراریخته با هدف حفظ یکپارچگی و دست نخورده ماندن ژنوم گونه‌ها و ارقام محلی، تصور نادرستی است. از طرف دیگر در تعریف مفهوم مرکز پیدایش گیاهان، هنوز بین دانشمندان اتفاق نظر وجود ندارد و به همین دلیل مناطق مختلفی به عنوان منشاء گونه‌های گیاهی توسط دانشمندان مختلف پیشنهاد شده است. از سوی دیگر با پیشرفت‌های باستان شناسی و پیدا شدن شواهد جدید مشخص شده است که برخی از مناطق، به اشتباه به عنوان منشاء پیدایش برخی گونه‌ها فرض شده است و احتمالاً گونه‌های مذکور در ناحیه دیگری پدید آمده‌اند. لذا در چنین وضعی که تعیین دقیق مکان پیدایش گونه‌های گیاهی در هاله ای از ابهام قرار دارد، هراس از ورود تراریخته به منطقه‌ای خاص به دلیل مرکز پیدایش بودن آن یا ایجاد اولویت بین مناطق از این لحاظ برای معرفی و کشت محصولات تراریخته یا عدم آن، محلی از اعراب ندارد. از طرف دیگر در ایران فعلا بحث برنج و پنبه تراریخته مطرح هستند که ایران در مورد هیچ کدام نه مبداء پیدایش است و نه مرکز تنوع٫
* در انتها یک جمع‌بندی ارائه می‌دهید؟
**طبق برآوردها، جمعیت جهان در ۳۵ سال آینده از مرز ۹ میلیارد نفر عبور خواهد کرد؛ازاین رو استفاده از روش‌های نوین در تولید محصولات کشاورزی به منظور تأمین غذا برای چنین جمعیتی اجتناب ناپذیر است. از طرفی تنوع زیستی هم از ارکان تأمین امنیت غذایی به شمار می‌رود. بنابراین لازم است در این راستا از فناوری‌هایی استفاده شود که ضمن حفظ و توسعه تنوع زیستی، امکان بهره‌وری بهینه از منابع در دسترس را فراهم آورد. در حال حاضر، مهندسی ژنتیک به عنوان فناوری که از پدیده‌های جاری در طبیعت الهام گرفته شده، سازگارترین فناوری با محیط زیست محسوب شده و بهترین و ایمن‌ترین ابزار در جهت نیل به این مقصود است.