تولید غذای سالم از طریق ارقام تراریخته (اصلاح شده) ممکن می‌شود

مهندسی ژنتیک گیاهی سریع ترین فناوری پذیرفته شده در تاریخ بشر برای دستیابی به برتری های کیفی و کمی توسط کشاورزان بوده است. این فناوری مزایای واقعی برای محیط زیست و معیشت کشاورزان در بر-داشته و دارد. 

متاسفانه با وجود مطالعات علمی معتبر و متعدد در مورد ایمن بودن محصولات تراریخته برای مصرف کننده و محیط زیست، هنوز این فناوری با ادعاهای گمراه کننده ای از سوی برخی افراد مواجه می شود که درآمد برخی از آنها با تشویش اذهان عمومی گره خورده است.

نتایج یک پژوهش جامع بر روی مقالات منتشر شده در مجلات معتبر علمی نشان می دهد که کشت وکار گیاهان تراریخته باعث کاهش مصرف آفت­کش ها به میزان 37 درصد، افزایش عملکرد گیاه  به میزان 22 درصد و افزایش درآمد کشاورزان تا 68 درصد شده است. این ارقام معنی­ دار بوده و نشان می­دهد که چرا مجموع سطح­ کشت ­شده توسط محصولات تراریخته در طی یک دوره 18 ساله معادل 150 درصد مساحت کشورهایی همچون امریکا یا چین بوده است.

در پژوهش حاضر به طور عمده از داده های مربوط به گیاهان متحمل به علف کش و مقاوم به آفات (در سه گیاه ذرت، سویا و پنبه تراریخته) در مقالات و منابع علمی معتبر مانند سایت گوگل اسکولار استفاده شده است. منابعی که مقالات و مطالب موافق یا مخالف تراریخته در آن وجود دارد تا که مبادا به جانبداری یک طرفه از محصولات تراریخته متهم نشوند. در این بررسی جامع اثر گیاهان تراریخته و مزایای زراعی و اقتصادی آنها به صورت آماری مثبت و معنی دار بوده است.

حال سوال این است که آیا با روشن ­شدن این حقایق، بحث و چالش پیرامون محصولات تراریخته بین موافقان و مخالفان آن به پایان خواهد رسید یا  همچنان ادامه خواهد یافت؟ نه تنها کشاورزی پیشرفته و نیل به هدف تولید و توسعه پایدار مستلزم استفاده از فناوری های نو و به ویژه محصولات تراریخته است، بلکه گیاهان تراریخته مقاوم به آفات و بیماری­ها می­توانند در کشاورزی تلفیقی و ارگانیک در جهت کاهش مصرف سموم به کار روند. کشت محصولات تراریخته با اهداف کشاورزی ارگانیک از جمله عدم مصرف سم همسو است. از این روست که اصطلاح "ارگانوژنیک" تعریف می شود که از پیوند مبارک محصولات ارگانیک و محصولات تراریخته به وجود می‌آید. تعریف این اصطلاح جهت تبیین اهداف مشترک کشاورزی ارگانیک و تولید محصولات تراریخته است. در واقع مهندسی ژنتیک و تولید محصولات تراریخته فناوری پیشرفته‌ای است که بشر با هوشمندی از آن بهره می‌برد تا معضلات استفاده از سموم را کاهش دهد و تولید غذای سالم همراه با امنیت غذایی را به ارمغان آورد.

پیوند تولیدات تراریخته و ارگانیک در آینده اجتناب ناپذیر و در واژه ارگانوژنیک بر تارک راهبرد امنیت غذایی خواهد درخشید تا از نگرانی های جامعه بشری در مورد رفتن شتاب آلود به سوی جمعیت 10 میلیارد نفری کاسته شود. 

دکتر پیمان نوروزی / عضو هیات علمی موسسه تحقیقات و اصلاح بذر چغندر 

منبع

دانشمندان بیوتکنولوژی کشاورزی: سرطان‌زا بودن محصولات تراریخته دروغ است

 

روسای انجمنهای بیوتکنولوژی، ایمنی زیستی و ژنتیک و برخی اعضای این انجمنها در نشستی در خبرگزاری مهر با تایید سلامت محصولات تراریخته تاکید کردند این محصولات به راحتی وارد کشور شده و مصرف می شوند اما از تولید داخلی ممانعت به عمل می‌آید.
به گزارش خبرنگار مهر، نشست بیوتکنولوژی و چالشهای موجود با حضور مسئولان و اعضای انجمنهای علمی مرتبط روز گذشته در خبرگزاری مهر برگزار شد. دکتر محمد علی ملبوبی رئیس انجمن بیوتکنولوژی ایران در این نشست درباره مباحثی مبنی بر احتمال وجود خطر در محصولات تراریخته گفت: هم اکنون بدون هیچ ملاحظه ای محصولات تراریخته به کشور وارد می شوند و همه مردم هم مصرف می کنند. البته این محصولات در خارج از کشور ارزیابی مخاطرات شده اند و هیچ نگرانی در مورد آنها وجود ندارد.

 

رئیس انجمن بیوتکنولوژی: ادعای سمی یا سرطانزا بودن محصولات تراریخته دروغ است

رئیس انجمن بیوتکنولوژی گفت: اینکه عنوان می شود گیاه تراریخته سمی، سرطان زا یا عفونت زا است از نظر علمی دروغ است و ما این مباحث را جز مزخرفات علمی می دانیم.

وی اضافه کرد: این مباحث افکار عمومی را تحت تأثیر قرار می دهد که خیانت است و نمی توان به راحتی افکار مردم را نسبت به محصولات زیست فناوری تغییر داد.

ملبوبی در پاسخ به این پرسش که ذینفعان بیوتکنولوژی را چه افرادی تشکیل می دهند گفت: ما عمرمان را صرف تحصیل و تحقیق در بیوتکنولوژی کرده ایم تا روزی محصول حاصل از این فناوری به دست مردم برسد بنابراین ذینفعان بیوتکنولوژی مردم هستند.

رئیس انجمن ژنتیک: رسانه ها به بحث علمی پیرامون محصولات تراریخته دامن بزنند

دکتر اکبری رئیس انجمن ژنتیک ایران نیز در این نشست با اشاره به برخی مشکلات پیش روی زیست فناوری گفت: در میان برخی مسئولین به ویژه در سازمان حفاظت محیط زیست در خصوص بیوتکنولوژی شبهاتی وجود دارد که ما به عنوان جامعه علمی باید تلاش بیشتری انجام دهیم تا به تفاهم در این زمینه کمک کند.

وی اظهار داشت: پیشنهاد می کنم برای اینکه در بیوتکنولوژی به اغنا برسیم، مباحثات بیشتری صورت گیرد و متخصصین این رشته مستندات را برای صحت و کذب موارد عنوان شده در خصوص بیوتکنولوژی ارائه دهند.

رئیس انجمن ژنتیک تأکید کرد: باید مباحثات را ادامه داد و به خبرگزاری مهر پیشنهاد می کنم که بحث علمی پیرامون این موضوع را دامن بزند.

رئیس انجمن ایمنی زیستی: سازمان محیط زیست با فناوری نانو هم مشکل دارد

دکتر بهزاد قره یاضی- رئیس انجمن ایمنی زیستی زنیز در این نشست گفت: افراد فناوری هراس و دانایی ستیز که مسئولیت های عالی رتبه علمی را در کشور در دست دارند و مدیریتهای پژوهشی و تخصصی کشور را اشغال کرده اند با همه فناوریها مخالفت می کنند. سازمان حفاظت محیط زیست در مورد نانو نیز اظهاراتی دارد و فرض را بر این می گذارد که محققی که کار علمی حتی در زمینه نانو انجام می دهد بی مهابا تحقیق می کند.

وی با بیان اینکه این مسایل کارشناسی شده بیان نمی شود، گفت: اظهاراتی که فناوری هراسی را در مردم ایجاد می کند، بنیان کارشناسی ندارند.

رئیس انجمن ایمنی زیستی اظهار داشت: برخی از مدیران غافل هستند، مشاورین بی کفایت دارند، صداقت ندارند و در برخی موارد اجازه می دهند مشکلاتی برای پیشبرد فناوری در کشور به وجود آید.

وی همچنین تأکید کرد: بحث ما سیاسی نیست و نه تنها در این دولت که در دولت قبل نیز با مشکلاتی مواجه بودیم.

 

عضو هیئت مدیره انجمن ایمنی زیستی: مخالفان بیوتکنولوژی در مناظره ها حضور نمی یابند

دکتر عالم زاده – عضو هیئت مدیره انجمن ایمنی زیستی نیز در این نشست در پاسخ به این پرسش که چرا در برابر بیوتکنولوژی مقاومت وجود دارد، گفت: کشورهای بیگانه نمی خواهند ما به این فناوری دست پیدا کنیم و در داخل کشور نیز زمانی که از طرفین موافق و مخالف بیوتکنولوژی در جلسانی دعوت می شود طرف مخالف در این جلسات حضور نمی یابند.

وی اظهار داشت: این مخالفت ها در مورد زیست فناوری در دانشگاهها کمتر مشاهده می شود. دانشگاه مکانی است برای بحث علمی و اگر مخالفانی در مورد بیوتکنولوژی در دانشگاهها وجود داشته باشد ما با بحث علمی آنها را قانع می کنیم اما زمانی که مخالفین بیرون از دانشگاه یک طرفه قضاوت و مطالبی که به هیچ عنوان سندیت علمی ندارد را به چاپ می رسانند تعجب ما را بر می انگیزد.

عضو هیئت مدیره انجمن ایمنی زیستی گفت: برداشت من این است که مخالفتها در خصوص بیوتکنولوژی ناآگاهانه است و در موارد آگاهانه نیز منافع ملی زیر پای منافع شخصی ذبح می شود.

مختار جلالی : محصولات وارداتی تراریخته را سالم می دانند اما تولید داخل را سرطان زا!

مختار جلالی - عضو هیئت مدیره انجمن ایمنی زیستی در این نشست با طرح این سئوال که چرا مخالفین از مباحثه درباره بیوتکنولوژی فرار می کنند، گفت: چرا وقتی حرف منطقی ندارند عنوان می کنند "جنگلهایی که بر اثر محصولات تراریخته گرد مرگ روی آنها نشسته و برخی بیماری ها به تراریخته بر می گردند؟"

وی ادامه داد: اگر مسئولین سازمان حفاظت محیط زیست دلسوزاند چرا به وضعیت هوای تهران رسیدگی نمی کنند؟ چرا کشتی های ذرت و ... در کشور ما پهلو می گیرد و اجازه می دهیم که مردم از این محصولات استفاده کنند؟ واردات محصولات تراریخته اشکالی ندارد اما تولید آن توسط محققین مشکل دارد؟!

امیدی نیا: 58 درصد سوبسید فناوری کشور آمریکا به بیوتکنولوژی اختصاص یافته است

دکتر اسکندر امیدی نیا – عضو انجمن ایمنی زیستی نیز در این نشست با تأکید بر اینکه زندگی، تخصص و کار روزانه ما با مسائل مربوط به بیوتکنولوژی ارتباط دارد به بحث تربیت نیروی انسانی در زمینه بیوتکنولوژی در کشور اشاره کرد و گفت: اگر بیوتکنولوژی با مشکل مواجه شود، تربیت نیروی انسانی نیز در این زمینه با چالش رو به رو خواهد شد.

وی همچنین با استناد به گزارشی درباره اختصاص اعتبار توسط آمریکا برای پیشرفت زیست فناوری در این کشور اظهار داشت: در سال 2002 گزارشی از اختصاص اعتبار به بیوتکنولوژی توسط آمریکا منتشر شد که بر اساس آن این کشور، 110 میلیارد دلار به عنوان سوبسید در خصوص فناوری به دانشگاهها اختصاص داده و از این مبلغ 58 درصد به بیوتکنولوژی تعلق داشته است.

عضو انجمن ایمنی زیستی اضافه کرد: در سایر کشورهای پیشرفته نیز اعتبارات زیادی به پیشبرد بیوتکنولوژی اختصاص داده می شود.

افراز: شک نکنید که محصول تراریخته را همه مصرف می کنیم

دکتر افراز – عضو هیئت مدیره انجمن ژنتیک نیز که در این نشست حضور داشت با اشاره به واردات محصولات تراریخته به ویژه ذرت در کشور گفت: هر ساله ذرت را از کشورهایی وارد می کنیم که این کشورها در کشت محصولات تراریخته به شدت فعال هستند.

عضو انجمن ژنتیک اظهار داشت: از سوی دیگر زمانی که این محصولات وارد کشور می شوند، در طول مسیر مقداری از آنها ریخت و پاش هایی دارند و به طور طبیعی در داخل کشور سبز می شوند.

 منبع: سرطان‌زا بودن محصولات تراریخته دروغی بزرگ است

کمک قابل توجه بیوتکنولوژی دارویی به اقتصاد کشور

رئیس انجمن ژنتیک ایران گفت: سال گذشته ایران در عرصه پنج محصول دارویی دانش بنیان 600 میلیون دلار فروش داشته است.

به گزارش ایرنا، محمود تولایی روز چهارشنبه در همایش ملی مهندسی ژنتیک در خدمت تولید غذای سالم و توسعه پایدار در یزد افزود: هم اکنون داروهای مبتنی بر بیوتکنولوژی در ایران تایید شده و به کشورهای دیگر نیز صادر می شود.
وی با بیان اینکه صاحبان استراتژی جهان از تمام ظرفیت ها برای مواجه با چالش های غذایی استفاده می کنند اظهار کرد: کشور ما در این حوزه ظرفیت های خوبی دارد اما به دلیل نبود سیاست گذاری توجهی به این توانمندی ها نشده است.
عضو هیات علمی دانشگاه بقیه الله الاعظم با بیان اینکه 6 هزار کیلومتر مرز خشکی و بیابانی در کشور وجود دارد گفت: هم اکنون 32 میلیون هکتار مرز بیابانی در کشور است.
وی با بیان اینکه کویر لوت یک دهم مساحت بیابانی کشور را شامل می شود تصریح کرد: در این منطقه می توان از فناوری های بیوتکنولوژی در تولید گیاه استفاده کرد.
تولایی با اشاره به پیشرفت های کشور در عرصه های مختلفی چون فناوری هسته ای، سلول های بنیادی و بیوتک، گفت: متاسفانه سهم کشاورزی در عرصه فناوری مشخص نیست.
** بهره برداری سیاسی از مقوله علمی یک آفات است
استاندار یزد هم نگاه به آینده را از جمله مهمترین ویژگی فعالان عرصه علم و پژوهش بیان کرد و گفت: دستاوردهای علمی حامی منافع جامعه در عرصه ها مختلف علمی، صنعتی و سلامت است.
سید محمد میرمحمدی افزود: به محصولات تراریخته به عنوان شمشیر دولبه نگاه می شود این نگاه نادرستی است بلکه این عنوان برای کارهای غیر علمی کاربرد دارد.
وی با بیان اینکه دنیای ژنتیک بسیار گسترده و وسیع است اظهار کرد: دستاوردهای این علم علاوه در بخش کشاورزی در بخش های درمان ، بهداشت هم مورد استفاده قرار می گیرد.
استاندار یزد خاطرنشان کرد: در زمینه مسائل علمی نباید برخورد سیاسی داشته باشیم و اگر چنین باشد از جنبه علمی یک آفت به حساب می آید.
وی اظهار کرد: یک مطلب علمی وقتی به اثبات رسید دیگر جای نگرانی وجود دندارد چرا برخی افراد سعی دارند در های علم را برای افراد جامعه ببندند و از پیشرفت علم و دانش در هراس هستند.
استاندار یزد پیوند محصولات تراریخته با سلامت غذای جامعه را از جمله مهمترین اتفاقات مطلوب در حوزه تولید محصولات غذایی سالم خواند و گفت: همکاری و مشارکت فعال دانشگاه علوم پزشکی، حلقه تکمیلی چرخه تولید محصولات تراریخته در استان و کشور است.
استاندار یزد در در ادامه بر حضور حداکثری همه در انتخابات مجلس خبرگان و مجلس شورای اسلامی تاکید و تصریح کرد: امیدواریم این دو انتخابات به نوعی رقم بخورد که دنیا چشم طمع به نظام ما نداشته باشد.
وی افزود: قرار گرفتن جمهوری اسلامی ایران در صدر قدرت منطقه ای از جمله دستاوردهای فعالان علمی و پژوهشی نظام است.
همایش ملی مهندسی ژنتیک در خدمت تولید غذای سالم و توسعه پایدار با حضور بیش از یکصد نفر از دانشجویان رشته های مخلتف پزشکی، دندانپزشکی، داروسازی، ژنتیک در سالن همایش باقرا العلوم یزد برگزار شد.
همایش یاد شده با هدف تبیین راهکارهای تامین امنیت غذایی و تولید غذای سالم برپا شد و لزوم دستیابی به امنیت غذایی و توسعه پایدار، فواید زیست محیطی محصولات تراریخته ، آخرین وضعیت جهانی این محصولات و استانداردهای محصولات ترار یخته از محورهای این همایش بود.
محصولات تراریخته، محصولاتی هستند که کارشناسان با دستکاری که روی ژنتیک آن ها انجام می دهند، یک خصوصیت ویژه را در محصول ایجاد می کنند یا یک خصوصیت را حذف می کنند؛ به عنوان مثال پروتئین هایی داخل محصول ایجاد می کنند که خاصیت آفت کشی دارد و این سموم باعث می شود که مثلا کرم ساقه در برنج از بین برود.

ضعف‌های تحول علم بیوتکنولوژی در ایران

نبود امنیت غذایی در کنار معضلاتی چون انواع بیماریهای ناشی از سموم شیمیایی، ازبین رفتن محیط زیست و پایین‌بودن درآمدها محیط زندگی را برای انسان ناامن ساخته است و برنامه ریزی و طرح نقشه راه برای توسعه علوم بیوتکنولوژی نقش مهمی برای رفع این معضلات خواهد داشت.

در این گفت و گو که در شماره چهارشنبه 26 اسفند 1394 خورشیدی با عضو هیئت علمی انستیتو پاستور و عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی بقیه الله انتشار یافت، می خوانیم: ژورنالیسم علم-دنیای مدرن و متحول امروزی در دید ما انسانها آنقدر عظیم به نظر می آید که شاید مجالی برای تفکر در مورد گذشته دور باقی نماند.
در نظر بگیرید کلیدی در دستان شماست که می توانید در حال حاضر با آن به سالهای نه چندان دور مثلا 250 سال گذشته برگردید.در اینصورت شرایطی را خواهید دید که در آن زمان تمامی آنچه که اکنون به عنوان فناوری ها، تکنولوژی و امکانات جدید در اختیار داریم، فقط و فقط جزئی از افکار و تخیلات دانشمندان ونخبگان مختلف بوده است.
هر آنچه که در دور دست توسط دانشمندان بیان میشد و توسط نویسندگان داستانهای علمی-تخیلی به رشته تحریر در می آمده در حال حاضر به عنوان یکی از ملزومات زندگی بشر به حساب می آید.اساس داستانهای علمی تخیلی نیز این مسئله را به اثبات می رساند و تا بدانجا ادامه می یابد که در هزاره سوم و در قرن 21 که جمعیت جهان از مرز هفت میلیارد نفر هم گذشته است، دیگر دانش و فناوریهای جدید محور تولیدات صنعتی کشورهای توسعه یافته است. اقتصاد دانش محور اقتصادی است که در آن، خلق دانش و استفاده و بهره برداری از آن در جهت ایجاد ثروت و به تبع آن رشد و توسعه اقتصادی نقش غالب را در چرخش چرخهای جوامع ایفاء می نماید.
در این میان علم بیوتکنولوژی یا زیست فناوری از جمله این این فناوری های امروزی است. صنعت بیوتکنولوژی با ماهیت چند منظوره خود هم اکنون در عرصه جهانی پیشتاز بوده و تولید دارو ها و فرآورده های پزشکی با کمک فرایندهای بیو تکنولوژیک و همچنین مواد غذایی و کشاورزی با کیفیت برتر از جمله مواهب بیوتکنولوژی اند که در گذشته نه چندان دور فقط به عنوان افکار نویسندگان داستانهای علمی-تخیلی به حساب می آمد ولی امروز به واقعیت تبدیل شده است.
از آنجاییکه اهمیت این علم در نظر دانشمندان و مسئولان کشور ما هم حائز اهمیت است، به همین منظور به سراغ دو تن از دانشمندان فعال در این حوزه رفته ( آقایان دکتر سیروس زینلی عضو هیئت علمی انستیتو پاستور و دکتر محمود تولایی عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی بقیه الله ) و در ارتباط با چگونگی و سیر تحول علم بیوتکنولوژی در ایران با این عزیزان به گفتگو نشسته ایم.
**آقای دکتر تولایی واژه بیوتکنولوژی با توجه به فعالیتهای سالهای اخیر دانشمندان واژه ای نام آشنا و ملموس حتی برای عموم مردم هم قرار گرفته اما می خواهم بدانم که تاریخچه این علم به چه زمانی بر می گردد و در کشور ما از چه زمانی مطرح شد؟
با تعریفی از بیوتکنولوژی مدرن که یعنی استفاده از سلولهای زنده و یا اجزای آنها در قالب محصولات فرآوری شده یا مشتقات موجودات اگر بخواهیم عمر بیوتکنولوژی مدرن در دنیا را بررسی کنیم حداکثر به بیش از چهار دهه نمی رسد.خوشبختانه در کشور ما هم با فاصله ای بسیار کم از رشد و ظهور این علم در دنیا در کشور ما هم از دهه 60 یعنی دقیقا در بحران سالهای پایانی جنگ و آن روحیه همت در سازندگی کشور در عرصه بیوتکنولوژی هم با همت دانشمندان شروع به کار کردیم.ما در سال 1370 اولین دوره های کارشناسی ارشد و بعد از سه سال اولین دوره دکتری را در بیوتکنولوژی در کشور آغاز کرده و تربیت نیروی انسانی را که سرمایه اصلی پیشرفت و حرکت است را در دهه70 بدست آوردیم.
امروز هم در بسیاری از رشته های دانشگاهی گرایشهای مورد نیاز بیوتکنولوژی را داریم. البته بیوتکنولوژی طیف وسیعی از دانش و فناوری ها را دربرمی گیرد. به عبارتی از زیست شناسی معمول و عرصه سلول و رشته های سلولی مولکولی و در عرصه گیاهی مباحث اصلاح نژاد گیاهان و دام و همینطور جانورشناسی و ریزسازواره ها گرفته تا مرحله فرآوری محصولات زیستی که در آنجا مهندسی بیوشیمی و مهندسی پروتئین مطرح می شود و در مرحله بالاتر فرایندهای زیستی و به نوعی طراحی بیوراکتورها و محفظه هایی برای رشد سلول مطرح است. و در این سه دهه حرکت می توان گفت هر روز ما از مرحله ای از پیشرفت برخوردار بوده ایم.
**اهمیت این علم به چه علت است ؟ چرا اصلا زیست فناوری در شرایط امروزی برای ما مهم است؟
ببینید کره زمین در حال حاضر یک کره محدود به حساب می آید، منابع خاکی آبی و غذایی در مقایسه با زندگی مصرفی و شهرنشینی بسیار محدود بوده در حالیکه هر روزه جمعیت بشر رو به فزونی است و ضایعات بیشتری تولید می شود. و در این معادله چند مجهولی چند مسئله در پیش روی بشر است.1-چگونه از شر ضایعات و فضولات رها شویم؟ 2- چگونه از این مواد زائد بتوانیم فرآوری کنیم؟ 3- چگونه از امکانات موجود استفاده بهینه را داشته باشیم؟ به عنوان یک حقیقت عرض کنم که نسبت بین فقیر ترین و غنی ترین کشورها 1به 390 است. یعنی یک اختلاف بسیار گسترده که ناشی از میزان تسلط و سواد فناوری است. یعنی کشوری که احاطه بیشتری بر فناوری های نوین دارد، از قدرت بیشتری برخوردار است.
وقتی امروزه بیوتکنولوژی برای رفع و تجزیه آلاینده های زیستی و حتی تجزیه زباله ها که آنها را تبدیل به کود کشاورزی می کند. و یا می توانید یک ماده مضر شیمیایی را باروش بیولوژیک تجزیه کرده و از چرخه محیط زیست خارج بکنید و یا می توانید همین محصول غذایی و کشاورزی که به طور متوسط از آفات 30 درصدی برخوردار است را با یک تکنیک بیوتکنولوژی تبدیل به یک گیاه مقاوم در برابر آفت کنید... این در گام اول یعنی حداقل 30 درصد افزایش راندمان و در گام دوم می توانید همان گیاه را بدون سم تولید کنید یعنی اینکه از ضایعات سموم مختلف در امان هستیم. چرا هر 10 سال میزان شیوع سرطان دو برابر می شود؟ و این میزان در کشورهای توسعه یافته بالاتر است.
دلیل آن استفاده اجباری و بیهوده از انواع سموم است. حال با نگاهی به عرصه صنعت می توان گفت امروزه یکی از گرفتاریها در بهره برداری نفتی بحث سولفورزدایی است که برای این عمل در کارخانه های مختلف هزینه های هنگفتی انجام می شود. اما در مقابل بیایید باکتری را طوری مهندسی ژنتیک کنید که موجب تجزیه سولفور در نفت بشود و ببینید با چه قیمت ارزانتری این نفت بدست می آید؟ یا در استخراج نفت یکی از مشکلات مسدود شدن منافذ زمین در اثر رسوب چربی ها است. وقتی می توانید یک باکتری را با تولید سوفکتنت ها به آن فرایند اضافه کنید، در نتیجه مدام تمامی منافذ از چربی ها زدوده می شوند. با ظهور بیوتکنولوژی در دنیا کار خانه های عظیم داروسازی ورشکسته شدند و در مقابل شرکتهای کوچک تولیدی دارو مبتنی بر بیوتکنولوژی به سرعت از افزایش نرخ سهام خود بهره بردند.
زیرا به جای برپایی یک فرایند شیمیایی ما می آییم و در اصل ژن تولید کننده همان دارو و آنزیم را با فرایند مهندسی ژنتیک در یک ریزسازواره و میکرواورگانیزم منتقل میکنیم. به جای یک فضای 5000متری کارخانه ای می توانیم در یک اتاق 12 متری آزمایشگاه همان دارو را تولید کنیم. در نتیجه این مزیتها بیوتکنولوژی را تبدیل کرده به کلید ترقی جهان توسعه یافته.و امروزه پیشرفتهای موجود در کشورهای توسعه یافته جهان به واسطه بیوتکنولوژی است.
آمریکا تنها 1300 کمپانی بایوتکنولوژی را دراختیار د ارد و تازه بخش اعظم سهام شرکتهای مهم در این عرصه را خریداری کرده تا یک مونوپل ایجاد کند. چرا؟ برای اینکه سایر کشورها نتوانند به راحتی به این فناوری ها دست پیدا کنند و در نتیجه آن بتواند بازار فروش محصولات خود را تضمین نماید. و در دنیای امروز با اتکا به علم خود می خواهند بر جهان حکومت می کند. حال اگر کشورهای در حال توسعه هم به این امر اهتمام ورزند بسیاری از مشکلات حل خواهد شد.
**آقای دکتر زینلی آیا اساسا ما می توانیم بگوییم که علم بیوتکنولوژی از علم ژنتیک نشات می گیرد و در حقیقت شاخه ای از ژنتیک است؟
با نام خدا.. قطعا این است. اگر بیوتکنولوژی نوین را که بیشتر همان مهندسی ژنتیک هست را در نظر بگیریم عملا باید همان تعریف شما را مطرح کرد و اینکه عملا شناخت ما از ساختار DNA، از ساختار ژنها و در پی آن عملکرد ژنها شروع شده است. در بحث مهندسی ژنتیک مثلا برای هموفیلی فاکتور 8 شما باید حتما ژن مربوط به فاکتور 8 را شناسایی کرده با شید.
خوب دانشمندان در ابتدا این ژن را که عامل توزیع دهنده هموفیلی هست شناسایی کردند و بر آن اساس و چندین سال بعد به این فکر افتادند که این ژن را از جای اصلی خود در بیاورند و در یک یک سلول دیگر قرار دهند، تا آن سلول بتواند آن پروتئین لازم را تولید بکند. توسط ابزار ژنتیکی بود که توانستند این ژن را از جای خود در بیاورند و در نهایت موفق به انتقال آن شده و حالا به فرایندی که این سلول جدید در محیطی جدید تولید میشود را بیوتکنولوژی می نامند.و در نتیجه اکثر فرایندهای بیوتکنولوژِی نوین از دل ژنتیک برخاسته اند.
**سوال مشخص بنده این است که در حال حاضر جایگاه ما درعلم ژنتیک درمقایسه با سایر کشورها در کجاست؟
ببینید به جز پنج سال اخیر وضع ما خیلی خوب بوده و هست. به نسبت در بسیاری از حوزه ها درارائه مقالات گستره وسیعی را شاهد هستیم، البته این مقالات زمانی خود را نشان می دهند که به کار بیایند. مثلا تشخیص قبل از تولد در اصل همان کاربردی کردن دانش تشخیص بیماریها است. اینجاست که رشد در زمینه ژنتیک خود را نشان می دهد.ما در زمینه ژنتیک بسیاری از بیماریها پیشرفت بسیار خوبی داشتیم البته خیلی بیش از این باید باشد که متاسفانه حمایتهای مالی برای ژنتیک مخصوصا در بعد پژوهش بسیار کم است و مراکز دولتی ما به دلیل مشکلات مالی فعالیت زیادی نداشتند.
در دید نسبی وضعیت خوبی را در ابعاد مختلف گیاهی و جانوری و غیره داریم. ولی به علت موانع زیادی که در حوزه کاربردی داریم، خیلی متوجه رشد عظیم علم ژنتیک در کشور نمی شویم. این در حالیست که با حضور دانشمندان در کنگره های ملی وبین المللی هم تنوع مقالات و هم وسعت در کارها را شاهد هستیم. و در زمینه ژنتیک پزشکی وزارت بهداشت رشد خوبی را داشته ایم.اما در چند سال گذشته یک تحول تکنولوژیکی دردنیا اتفاق افتاده که متاسفانه به دلیل محدودیتهایی که در کشور ما وجود دارد امکان استفاده را نداریم.نکته مهم این است که می گویند نیاز مادر اختراعات است. و باید ابتدا این نیاز در جامعه ایجاد شود. مثلا وقتی ما موانع قانونی و شرعی و مالی را برای تشخیص قبل از تولد بر می داریم، یکدفعه آزمایشگاهها حرکت می کنند. چون سود هم دارد.
ما در صنعت ژنتیک و مهمتر از آن بیوتکنولوژی اگر فضا را رقابتی و سودآور بکنیم و موانع را برداریم، خود افراد به دنبال آن می آیند. در کل ژنتیک کشور از رشد خوبی برخوردار بوده و قطعا مسئولان ما می توانند به متخصصان داخلی تکیه کنند و امیدوار باشند که همین نیروهای جوان در راستای صرفه جویی اقتصادی، رفع آلام مردم جامعه و جلوگیری از خروج عرض از کشور عمل کنند.
**با تفسیر حضرتعالی این مسئله در ذهن بنده ایجاد می شود حال که ما به این میزان به علم بیوتکنولوژی نیازمندیم، آیا در حال حاضر ریشه ها و پایه های اساسی علم ژنتیک در کشور ما آنقدر قدرتمند شده اند تا ما بتوانیم با خیال راحت به علم بیوتکنولوژی بپردازیم؟
از نظر بنده بله، یعنی در اصل زیرساخت های لازم نه در حد مطلوب اما در حد اقل فراهم شده است تا ما در عرصه زیست فناوری های نوین فعالیتهایی را از دارویی تا جانوری و دام آبزیان و گیاهی انجام دهیم وتجربه های موفقی هم داشته ایم اما به دلایلی که بحث پیچیده ای را می طلبد، خیلی هم در کاربرد آنها در سطح وسیع موفق نبوده ایم
**چرا؟؟
علل متعددی دارد که به نظر بنده یک علت مهم که برمیگردد به زیرساختهای لازم بحث تحقیقات است که به خوبی شکل نگرفته و دوم بحث حمایتها است که آن هم کافی نبوده است. ما در خصوص موضوع تحقیقات در کشور طی سی سال گذشته سرمایه گذاریهای خوبی کرده ایم ولی وقتی می رسیم به صنعت که چون بیوتکنولوژِی یا زیست فناوری در اصل صنعتی کردن ژنتیک است، در آنجا خیلی ضعیف بوده ایم. حتی در بعضی از موارد مانع هم بوده ایم، جلوگیری هم کرده ایم . مثلا در زمینه گیاهی متاسفانه به دلایلی که از نظر بنده غیرواقع و تا حدی واهی هم هست ما جلوی پیشرفت بیوتکنولوژی کشاورزی را گرفته ایم و آن در حبس قرار داده ایم به یک ترس ثایت نشده ای که شاید خطرناک باشد.
در صورتیکه ما می بینیم سالیانه هزاران هزار تن سموم مختلف وارد چرخه مواد غذایی و محیط زیست ما می شود. کودهای شیمیایی صدمات زیادی را یه محیط زیست می زنند. ظاهرا کسی برای این قسمت نگران نیست. ولی آن قسمت از بیوتکنولوژی پاک و یا کشاورزی پاک که از طریق بیوتکنولوژی به دست می آید در آن قسمت تصورات غلطی را بنا نهاده اند و خود وزارت کشاورزی هم به این ابهام و حبس بیوتکنولوژی و زیست فناوری گیاهی به نوعی کمک کرده است و متاسفانه ما نتوانستیم در کشاورزی خودمان پیشرفتی داشته باشیم.
**منظور شما همان محصولات تراریخت هستند که ما در تولید آنها به مشکل برخورده ایم؟
در شاخه گیاهی به مشکل برخورده ایم. در موارد دیگر خیر. ببینید دو بحث وجود دارد در خیلی از کشورها که مثلا می گویند در آنجا دانشمندان پیش قراول هستند و بعد مسئولین را همراه خود می کنند اما خوشبختانه در کشور ما برعکس است و در اکثر موارد مسئولین و بالاترین مقام کشور که رهبری باشند این مسئله را خواستارند و این خیلی بد است که ایشان می خواهند و دانشمندان نیز همینطور ولی در این بین کسانی هستند که مانع این قضیه اند و جلوگیری می کنند .
در هر صورت اگر یک مشکلی که در کشور ما هست و باید رفع بشود، حکومت باید یک گروه محقق و متخصص را برای بررسی تعیین کند. مثلا مثالی درباره ماهی اوزون برون داریم که می گویند قبل از انقلاب حرام بود و در همان سالهای اول انقلاب حضرت امام گروهی متخصص را فرستادند و بعد از آن بررسی و ثابت شده و در نتیجه حلال شد. پس نمی توانیم فقط صورت مسئله را پاک کنیم. در زمینه کشاورزی هیچ کسی دلسوزی نکرده و ما می بینیم که واردات به راحتی صورت می گیرد و کشاورزی ما صدمه می بیند و محصولات ما با کاهش تولید مواجه هست... خوب مشکلی نیست نفت را می فروشیم و مواد غذایی را از خارج وارد می کنیم. کارگرمان بیکار میشود اشکالی ندارد.
کشاورزمان ورشکست میشود اشکالی ندارد. به نظرم دیگر اینجا به یک همت ملی نیاز داریم. الان از لحاظ شرعی و قانونی و اخلاقی مسئول حکومت ما یک مرجع شرعی و یک ولی فقیه هم هستند و بنابراین فقط خواسته ایشان مطرح نیست بلکه یک حکم شرعی هم وجود دارد و مسئولیت ما و همه از رییس جمهور تا بقیه مسئولین این است که این موانع را از میان بردارند. زیرا موانع موجود به شدت از پیشرفت بیوتکنولوژی در حوزه کشاورزی در کشور جلوگیری کرده است. اما در بعد دارویی قدمهای اولیه خوب بوده و چون آن موانع قانونی وجود نداشته خوشبختانه ما پیشرفتهای خوبی در این زمینه داشته ایم و حتی به اعتقاد من وزیر محترم بهداشت ما به شدت مدافع و همینطور پیگیر این مسئله هستند و ای کاش ما این دقت نظر را در دیگر ابعاد زیست فناوری شاهد باشیم.
**آقای دکتر تولایی برترین کشورهای جهان در حوزه علم بیوتکنولوژی هم از لحاظ قدرت دانش و هم از لحاظ کاربرد آن.کدام هستند؟
رده بندی کشورها در عرصه های مختلف متفاوت است. مثلا در عرضه ذخایر گیاهی و گیاهان دارویی امروزه کشور هند مادر بسیاری از صنایع دارویی پیشرفته آمریکا است. اگر در حوزه فرآوری بررسی کنیم باید بگویم که آمریکا در راس است. به این خاطر که ظرفیتها و مواد اولیه سایر کشورها را به خدمت گرفته و با فناوری انحصاری خود در حال رشد است. و ما به طور قطع در بین 10 کشور اول دنیا هستیم.
البته با این مزیت که ما بیش از تمام قاره اروپا ذخایر ژنتیکی و انواع گونه گیاهی داریم که هر کدام اینها سرمایه ای برای تولید محصولات جدید به حساب می آیند که در جهان بی نظیرند.همچنین انواع منابع معدنی را داریم.ایران با وجود اینکه تنها یک درصد جمعیت و مساحت سرزمینی جهان رو به خود اختصاص داده است، چهار درصد منابع کره زمین را در اختیار دارد.
**میزان توسعه این علم را با توجه به سه دهه فعالیت چطور ارزیابی می کنید؟ آیا در طول پیشرفت ما در فکر کیفیت هم بوده ایم؟
در شورایعالی زیست فناوری که در کشور ایجاد شد هفت وزیر عضو این شورایعالی بودند. یعنی حوزه انرژی، بهداشت و سلامت، غذا و دارو، محیط زیست، نفت و صنعت و معدن. حال باید بگویم در هر یک از این حوزه ها و زمینه های کارایی بیوتکنولوژی بیشتر توجه شده است، ما موفق تر بوده ایم. به عنوان مثال در زمینه های دارویی الان بیش از 95درصد نیاز دارویی در کشور تولید می شود و تقریبا 65درصد بودجه دارویی ما صرف آن می شود.و این در حالیست که بیش از 30 درصد از بودجه دارویی ما صرف واردات حدود 5 درصد نیاز خارجی ما می شود.یعنی داریم پول بیشتری بابت داروی با ارزش فناوری بیشترمی پردازیم. حال با یک تدبیر به موقع آمدند و گفتند ما بخشی از این بودجه را به دانشمندان داخلی می دهیم تا تولید کنند. و امروزه نه تنها مشکلات دارویی در کشور حل شد بلکه ارزش افزوده این فعالیت نیز کاملا مشهود است.
حال کشورهای قدرتمند در این شرایط آمدند و برای اینکه تکنولوژی در انحصار خود داشته باشند قیمت داروهای خود را تا به حد 20 درصدر قیمت قبلی کاهش دادند تا هم خرید و واردات راحت تر باشد و هم فکر تولید را از سر ایرانیان بیرون آورند. در اینجا تعامل دوسویه و توام با صداقت بیشتری بین مسئولین و دانشمندان را می خواهیم. یعنی یک مسئول بیاید و به طور عمقی به مسئله نگاه کند و تولید کننده خود را بیشتر حمایت نماید نه اینکه به سبب صرفه جویی در هزینه ها به واردات دارو تن در دهد.اگر واردات را ترجیح دهد دو اتفاق پیش رو داریم اول اینکه تولید کننده ما سقوط می کند و از همه مهمتر اینکه سایر محققان هم بحث تولید را به منزله ورشکستگی می پندارند. یعنی دیگر محققان ما توانایی قدم گذاشتن در این راه را پیدا نمی کنند؟ یعنی اگر یک مسئول به علت دلسوزی به کشوربخواهد واردات ارزانتر یک محصول را به تولید داخلی با هزینه بالاتر ترجیح دهد، به نظر بنده یک خیانت به کشور است.
اگر امروز من به یک جوان امید بدهم و او بتواند محصول را با ارزش افزوده تولید کند در نتیجه سایر جوانان با امید و علاقه بیشتری به دنبال کار می روند و مابقی نیازمندیهای کشور را تامین می کنند. و متاسفانه ما برخی اوقات ابهامات زاییده جریانهای ضد توسعه کشورهای در حال توسعه را از زبان یک مسئول در کشور می شنویم.
خوشبختانه در سطح مقامات عالی کشور ما از خوشفهمی ویژه در این موضوع برخوردایم. بهترین جمله را در عرصه بیوتکنولوژی در پانزده سال قبل از مقام معظم رهبری شنیده ایم که فرمودند: به بیوتکنولوژی توجه ویژه ای بکنید چون رشته مهمی است و نکته حائز اهمیت اینکه ایشان این حرف را در شورایعالی اشتغال عنوان و تاکید کردند.
**آقای دکتر تولایی آیا به اعتقاد جنابعالی میتوان گفت در حوزه بیوتکنولوژی پزشکی پیشرفت و تحول خوبی داشته ایم....؟
قطعا مسیر ما در حوزه پزشکی مسیر خوبی بوده و این می تواند یک الگو باشد که در اختیار مسئولین محیط زیست و وزارت کشاورزی و مجموعه دام و آبزیان و کشاورزی قرار بگیرد.این برای ما خیلی دردآوراست در حالیکه کشورایران بزرگترین منابع آبی و انواع بذرها و گونه های گیاهی را دارد امروزه به بزرگترین وارد کننده محصولات کشاورزی تبدیل در سال1390 تبدیل شده است.و قریب به پانزده هزار میلیارد تومان بودجه کشور صرف محصولات کشاورزی شده. چرا؟ چون نیاز جامعه است. و چرا در داخل تولید نمی شود؟ زیرا در داخل نمی توانیم از محصول اصلاح شده ژنتیکی استفاده کنیم و باید توسط کشت سنتی و با بهره وری کم کار کنیم در حالیکه همان محصول وارداتی با قیمت بسیار کمتر از داخلی رقابت می کند.مثلا در سال 89 تقزیبا 18درصد سویای ما تولید داخل بود اما در سال 90 به 10درص کاهش یافت. حال تولید کننده به جای تولید محصول استراتژیک به کاشت هندوانه روی می آورد.در نتیجه عدم وجود محصولات استراتژیک خوراک دام را وارد می کنیم. وقتی خوراک دام گران تمام شود در پی آن قیمت گوشت و مرغ و تخم مرغ و همه محصولات افزایش می یابد.
**پس نتیجه می گیریم به علت موانع موجود در حوزه کشاورزی پیشرفت چندانی را نداشتیم....حال به صورت تیتروار مهمترین حوزه های علم بیوتکنولوژی کدامند؟
چهار حوزه در کشور ما می تواند مهم باشد 1- حوزه کشاورزی و تامین نیازهای کشور 2- پزشکی و بهداشت و سلامت که از توجه خوبی برخوردار است 3- عرصه صنعت و معدن که بسیاری از معادن ما در کشور کم عیارند و تخریب کوهها نیز به محیط زیست آسیب می رساند 4- حوزه محیط زیست که در حال حاضر منابع آبی ما متاثر از پسآبهای شیمیایی صنایع مختلف هستند.
**آقای دکتر زینلی به اعتقاد جنابعالی ما در بیوتکنولوژی پزشکی موفق هستیم اما در حوزه کشاورزی یکسری موانع و ترمزهایی ایجاد شده.حالا بحث زیرساخت ها به کنار اما فقط زیرساخت ها نیستند، بلکه از یکسو این عوامل اجرایی هستند که باید قوانینی را اجرا کنند و از سوی دیگر قوانین صحیح و حمایتی که برای پیشرفت مورد نیاز است. در کدام بخش مشکل داشته ایم ؟
ببینید این سه چهار مرحله دارد، وقتی شما یک اتوبان را می سازید، الزما ماشین از آن عبور نمیکند بلکه برای عبور ماشین از اتوبان باید خیلی کارهای دیگر هم انجام شود. فعلا ما موانع اصلی ای داریم که اجازه نمی دهند کسی وارد این حوزه شود، تازه بعد از رفع این موانع باید اتفاقات دیگری رخ دهد و در آنجا باید حمایتهای مالی و تشویقات و وام به طرق مختلف انجام شود. مثلا آمریکا سالانه میلیونها تن گندم خود را در دریا می ریزد فقط برای اینکه قیمت گندم در جهان کاهش پیدا نکرده و کشاورزانش ضرر نکنند. چرا ما محصولات داخلی را حمایت نمی کنیم؟پس فقط رفع موانع مشکل را حل نمیکند و پس از آن اتفاقات دیگری لازم است.
ما در وزارت بهداشت غیر از اینکه این موانع را نداشتیم، معاونت تحقیقات و فناوری وزارتخانه با همکاری معاونت علمی ریاست جمهوری آمدند وام دادند و پس از آن خانم دکتر دستجردی با تک تک متخصصین جلسه گذاشته و مین آنها را رفع می کردند.حال در زمینه کشاورزی هم باید ایچنین اتفناقاتی بیافتد.ما باید بیست سال عقب ماندگی رو به شدت در مدت کوتاهی جبران کنیم. قوانین بازدارنده را از میان برداریم و قوانین حمایتی را جایگزین آن کنیم. آموزشها و هر نوع حمایت دیگری که لازم است را اجرا کنیم تا عقب ماندگی بیست ساله را جبران نماییم. البته بنده این عظم را در سطح ملی نمیبینم.
**آقای دکتر تولایی ما یک سند ملی زیست فناوری را داریم که در اوایل دهه 80 تدوین شده، بر همین اساس هم شورایعالی زیست فناوری تاسیس شد و از طرف دیگر نقشه جامع علمی کشور و همچنین در برنامه های چهارم و پنجم توسعه کشور نیز به بیوتکنولوژی تاکید فراوان شده است. اما این سیر تحول از دید کلی آنچنان رضایت بخش نیست. چرا؟
بنده امیدوارم این مجلس جدید با حساب کشی با مسئولان مواجه شود.در افق سند چشم انداز ما باید به 300 میلیون تن تولید غذا برسیم و امروز تقریبا 110 میلیون ت تولید داریم.یعنی ما فاصله دو سومی با هدفمان داریم و واقعا مجلس باید از مسئولین بخواهد و بگوید با چه برنامه ای می خواهند اهداف سند را محقق کنند؟ همانطور که اشاره کردید ما اسناد خوبی را داریم . نقشه جامع علمی کشور گامهای بسیار خوبی را پیش بینی کرده است.
سند چشم انداز توسعه کشور در عرصه مبتنی بر بیوتکنولوژی افقهای عالی را تعریف کرده است. حال باید یک برآورد هم بکنیم و اینکه ما امروز از لحاظ تولید مقاله به اهدافمان رسیده ایم اما از لحاظ تولید محصول به نقطه هدف نرسیده ایم و فاصله بسیار زیادی داریم.
باید این یک معیار و ملاک تقدیر و تنبیه مسئولین تلقی شود.حساب کشی صحیح باعث قوانین اثربخش خواهد شد.ما قوانین بسیار خوبی همچون قانون ملی ایمنی زیستی را داریم اما به علت نداشتن آیین نامه اجرای آن دو سال تمام در معطلی به سر می بریم.
** از فرمایشات شما اینطور برداشت می کنم که در مجلس گذشته آنقدر به این وضعیت هم در وضع قوانین و هم در نظارت بر اجرای قوانین اهمیت داده نشده است؟ آیا همین است؟
بنده نگاه گذشته نگر ندارم اما به عنوان متخصص در یک موضوع تکلیف ارائه مشاوره به مجلس را دارم و مجلس هم البته در دور گذشته تعاملات خوبی را با انجمنهای علمی داشته اند. و صحبت ما در اصل رو به جلو است. باید بگویم که بیشتر مقامات اجرایی بودند که به تکالیف خودشان عمل نکردند اما با تقویت روحیه مطالبه گری هم در دولت هم در مجلس می توان این فضای میانی را با تحرک بیشتری پیش برد.
**اشاره به حرکت به سمت جلو داشتید اما در علوم و فنون جدید دانشمندان به این مرحله رسیده اند که برای پیشرفت می آیند و مجموعه شکست ها را تحلیل کرده و می گویند که چرا و به چه علتی ای شکست به وجود آمده است؟ یعنی در عین حرکت به سوی پیشرفت به شکستها هم می اندیشند. آیا ما در این حوزه تابحال این کار را انجام داده ایم؟
سوال خوبی کردید و شاید اصلا مشکل ما همینجاست. مشکل ما این است که درواقع یک سری از مسئولین از ترس شکست این حرکت را متوقف کرده اند. در حقیقت ما باید حرکت کنیم به مانند همه کشورها. مثل حرکت در صفحه شطرنج که صحنه های مختلف را در پیش رو داریم و تصمیمات مختلف را می گیریم. و در نتایج حاصل از تصمیمات مختلف می توان رویکردهای مطلوب را برگرفت.
مشکل بزرگ ما در بیوتکنولوژی امروز این است که نکند اگر یک روز محصولی تولید شود و شاید احتمال خطر داشته باشد پس ما از حالا جلوی تولید محصول را گرفته ایم. هر فناوری به همراه خود مخاطراتی را داشته است. اگر روزی بشر به سمت هواپیماسازی رفت و هواپیما را تولید کرد، آیا دیگر احتمال سقوط هیچ هواپیمایی وجود ندارد؟ آیا در استفاده از اتومبیل احتمال تصادف وجود ندارد؟
**به نظربنده به نسبت میزان ارائه خدمات و رفاه به مردم جامعه باید فناوری ها را بررسی کرد. نظر جنابعالی چیست؟
یقینا همینطور است. یعنی همه چیز برآیند منافع و مضرات است. هر فناوری ممکن است مسئله ای هم داشته باشد حتی امکان سواستفاده افراد هم وجود دارد ولی آیا می توان با احتمال سواستفاده مسیر دانش را سد کرد؟ ما در برخی زمینه ها این کار را انجام داده ایم. با احتمال اینکه مثلا شاید یک روزی کلون کردن یک ژن در یک گیاهی در آینده ضرری داشته باشد، آمده ایم و می گوییم شمای تولید کننده در داخل تولید نکنید و از طرفی چون نیاز داخلی هم داریم درهای بازار را برای ورود همان محصولات تراریخته از خارج باز کرده ایم. و این در حالیست که این ضررها اثبات نشده اند و چیزی که بر مبنای ساخته و پرداخته های ذهنی است.
ما گیاه اصلاح شده و بی نیاز به سم را کنار گذاشته و در مقابل آن گیاه سنتی خودمان را با انواع سموم رشد داده و مصرف می کنیم. این ضرراثبات شده را نادیده گرفته ولی ضرر احتمالی را جدی می گیریم. بخش عظیمی ازدانه های روغنی ای که در دنیا کشت می شود از سویا و آفتابگردان است که بیش از 90 درصد آن تراریخته و یا اصلاح شده ژنی است.ما همین کار را در کشور خودمان ممنوع کرده ایم و الان تقریبا 80درصد روغن مصرفی کشور ما از روغنهای وارداتی با همان دانه ها است.
بنده به عنوان یک فرد که هم در حوزه دانشگاه وپژوهش هم در حوزه اجرا هستم در واقع احساس می کنم بیشترین چیزی که امروز کشور ما نیاز دارد یک مفاهمه یک گفتگو یک اعتماد متقابل و یک همفکری بین دانشمندان و متخصصین با مسئولان اجرایی است.
شما به اتفاق یکسری از همکارانتان طرحی را به عنوان طرح ممیزی بیوتکنولوژی در کشور به انجام رسانده اید. بفرمایید انگیزه ها و دغدغه های اصلی شما از ارائه و اجرای این طرح چه بوده و از کجا مورد حمایت قرار گرفتید و گزارشی اجمالی در مورد این طرح را بفرمایید.
هر کشوری برای رسیدن به رشد و توسعه نیازمند برنامه ریزی است. برای این برنامه ریزی هم لازم است بداند که پیشتازان آن حوزه دانش و فناوری چه کشورهایی هستند؟ مسیر رشد در سایر کشورها چگونه بوده و کشور ما در حال حاضر در کجاست و چه مسیری برای رشد ما مناسب است؟ این امر سبب شد که معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری طرحی را برای ممیزی 100 رشته و علم در کشور طراحی کنند و اقدام شایسته آنها که شاید موجب حیرت بسیاری از انجمنهای علمی شد این بود که یک دستگاه اجرایی این کار را به انجمنهای علمی واگذار کرد.
این اقدام مبارک از سوی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری سبب شد تا امیدهای زیادی در بین دانشمندان عضو انجمنهای علمی پدیدار شود.در انجمن بیوتکنولوژی هم این موضوع واگذار شد و بر مبنای تشخیص اعضای هیئت مدیره انجمن وظیفه مدیریت واجرای این طرح بر عهده بنده گذاشته شد و ما هم با تشکیل تیم های کارشناسی در حوزه بیوتکنولوژی پزشکی محیط زیست، صنعت و کشاورزی تیم های کاری را با مشارکت جمعی اعضای انجمن و صاجبنظران بیوتکنولوژی این اطلا عات را تهیه و سند مکتوب آن را نیز به کارفرمای طرح تقدیم کردیم.
**حال این سیر تحول علم بیوتکنولوژی در این سند به چه صورت ارزیابی شده و ما در 30 سال حرکت خود آیا آن سرعت لازم برای پیشرفت را داشته ایم؟
در توسعه علم و توانایی علمی و آموزش بیوتکنولوژی همیشه رو به پیشرفت بوده ایم. اما در چیدن میوه های این زحماتی که در گذشته کشیده ایم همیشه عقب مانده ایم. در واقع همه این دانش و تکنولوژِی زمانی به ثمر می رسد که شما دانش را تبدیل به فناوری کرده و از آن تولید ثروت بکنید.
رشد ما در عرصه دارویی امیدوار کننده بوده اما در سایر حوزه ها افسوس خورده ایم که چرا از این ظرفیتها به اندازه کافی بهره نبرده ایم. حتی در حوزه کشاورزی ما فعالیتهای بسیار با ارزشی را در مرحله توقف در تحقیقات در اختیار داریم که کافیست با یک بازنگری و تعامل فکری مثبت بین مسئولین و دانشمندان آن محصولات زیادی که در مرحله پژوهش قرار دارند بتوانند در فاصله یک تا دوسال به محصول تبدیل شوند و ما همواره با امید به این توجهات توانستیم جوانان و دانشجویان مقاطع دکتری و کارشناسی ارشد را با انگیزه در این صحنه نگه داریم.
**آقای دکتر زینلی فرمودید مقالات و تحقیقات بسیار خوبی داشته ایم اما چه مسئله ای باعث می شود که مقالات به سمت تولیدات و تجاری سازی و نتایج ملموس در جامعه سوق پیدا نکند.؟
در دهه 70 به یاد دارم که فقط نگران قوانین بودیم اما الان در اکثر موارد قوانین ملی ما ازجمله قانون برنامه پنجم توسعه، نقشه جامع علمی کشور، سند ملی زیست فناوری و همچنین قوانین شرکتهای دانش بنیان حمایتهای کامل را دارند.
اما به اعتقاد بنده این نیاز وجود دارد و باید یک کمیسیون ویژه توسط دولت و مجلس تشکیل شده و با قدرتی بالاتر از سطح وزارتخانه ها بیایند و موانع را بع سرعت رفع کنند و در اینجاست که آنها از دانشمندان ما طلبکار خواهند شد به شرطی که موانع مهم از سر راه برداشته شود به خصوص در حوزه کشاورزی. این امر مستلزم یک هماهنگی ملی است.
وقتی به اراده رهبر معظم انقلاب چشم انداز رتبه اول ایران در سال 1404 را در منطقه پیش بینی می کنیم، هنوز در سال 1391 ما رتبه اول را از کسب کرده ایم اما قرار نیست دیگر درجا بزنیم. در گذشته شورایعالی زیست فناوری بود اما الان منحل شد و نتوانست کاری بکند.
**آقای دکتر تولایی در هر بازه ای که ما بخواهیم پیشرفت را لمس کنیم نیروی انسانی، امکانات و از همه مهمتر دانش آن مسئله را نیاز داریم.اما با توجه به اینکه ما در حال حاضر می دانیم ارزش افزوده علم بیوتکنولوژی به مراتب بالاتر ازخیلی از حوزه ها است و حتی همه تولیدات و وارداتی که داریم حال در کدامیک از موارد در زمینه بیوتکنولوژی ضعف داریم؟
از نظر منابع انسانی در بهترین وضع ممکن هستیم. دانشجویان نخبه و تیزهوش در مقاطع مختلف تحصیلی را به وفور داریم. از نظر زیرساخت ها هم در وضعیت خوبی هستیم و تنها ضعف ما آن انگیزه در برخی مسئولین است که باید دنبال چیدن میوه های بیو تکنولوژی باشند.
اگر این انگیزه ایجاد شد با همین امکانات محدود هم کشور ما رشد قابل توجهی خواهد داشت و در آن زمان با صادرات محصول و فناوری و ارزش افزوده ایجاد شده به هر میزان از ثروت که بخواهیم دست پیدا خواهیم کرد و در آن زمان سرمایه های بیشتری را برای بیوتکنولوژی اختصاص خواهیم داد. به هر حال ضعف ما در تبدیل علم و دانش به فناوری است که نیازمند حمایت مسئولان جامعه است.
*منبع: روزنامه ابتکار

منشأ ادعاهای عجیب علیه محصولات تراریخته (2)

محیطزیست گرایان افراطی دنباله رو حزب سیاسی صلح سبز جریان اصلی فناوری‌هراسی را در حوزه محصولات تراریخته هدایت می‌کنند. این جریان توانسته است با انتشار شبهات و دروغ‌های متعدد و سودوساینس در نهضت‌های زیست محیطی بی‌اعتمادی عمیقی به مطلوبیت این فناوری پیشرفته ایجاد کند که بعضا به ایدئولوژیهای ضدفناوری انجامیده است.[1] پروفسور کریستین نوسلین ولهارد مدیر مؤسسه توسعه بیولوژی ماکس پلانک آلمان و برنده نوبل پزشکی (1995)، با تأکید بر غیرعلمی بودن ادعاهای رسانه‌ها در این باره میگوید: به اکثر آلمانیهایی که از مصرف محصولات تراریخته هراس دارند گفته شده با خوردن این محصولات ژن خاصی به بدن آنها منتقل خواهد شد. در حالی که این از نظر علمی کاملا غیرمنطقی است و هرگز ژنی از گوشت گاو یا گیاهان نتوانسته به ژنوم انسان داخل شود.[2]

این استاد آلمانی منشأ ایجاد این هراسها را گروههای قدرتمندی مانند حزب سیاسی صلح سبز می‌شمارد. این حزب [که در اغلب کشورهای جهان نفوذ دارد] متعصبانه و بدون توجه به حقایق علمی راجع به محصولات تراریخته زیست‌فناوری سبز را در عمل به یک تابوی اجتماعی بدل کرده است.[3] وی درباره آسیب‌هایی زیست فناوری‌هراسی به آلمان وارد کرده میگوید: از حیث عملی عرصه به قدری برای دانشمندان زیست‌فناوری تنگ شده است که عملا دیگر هیچ جایی برای عملی کردن ایده‌ها و پژوهش‌های علمی دانشمندان زیست‌فناوری در آلمان وجود ندارد. مزارع آزمایشات به طور مستمر توسط گروههای افراطی نابود میشود و کار مؤثری درباره آن انجام نمی‌گیرد. حتی گاه دانشگاه ها گاه  دوره آموزشی خود را به خاطر خشونت‌های گروه‌های فشار و نابودی مزارع آن لغو می‌کنند. پیآمد این شیوه آن است که آلمان به دست خود دانشمندان زیست فناوری خود را به کشورهای دارای فضای علمی کوچ میدهد چرا که در آلمان هیچ آیندهای برای آنها متصور نیست.[4]

این دقیقا جریانی است که پیش از این با روشی مشابه تحت تاثیر عوامل خارجی در کشور هند فعال شده است. دخالت این عوامل به قدری بود که سال گذشته دولت این کشور را به عکس‌العمل و تصویب قوانین سخت‌گیرانه راجع به کمک‌های خارجی به گروههای داخلی واداشت. پس از آنکه مانموهانگ سینگ نخست وزیر هند در سخنانی، تحریک مردم هند با سوءاستفاده از شعار حفاظت از محیط زیست را یکی از کارویژه های امریکا دانست، دولت هند با تصویب قوانین جدید در این باره مجوز تعدادی از سازمانهای غیردولتی را که کشورهای غربی به آنها کمک مالی می‌کردند لغو کرد. مجموع این کمکها سالانه حدود دو و نیم میلیارد دلار بود. دولت و بخش خصوصی امریکا از جمله سازمان امریکایی جهان یهود،[5] صندوق جهانی پشتیبانی سبز،[6] سازمان بین‌المللی همدردی،[7] خدمات بین‌المللی جمعیت[8] و بنیاد بیل گیتس[9] در صدر فهرست پشتیبانان مالی سازمانهای غیردولتی هند قرار داشتند. مقامات هندی در تبیین قوانین جدید اعلام کردند: «دولت مخالفتی با انتقاد ندارد اما هنگامی که تحت تاثیر کمکها و جریانات خارجی برای نقد سیاست‌های جاری استفاده میشود، مسئله پیچیده میشود و پی بردن به توطئه‌ها مشکل می‌شود. بنابراین استفاده از پشتیبانی‌های خارجی هنگامی موجه است که در جهت منافع کشور باشد.» [10]

در ایران نیز در دهه اخیر مشاهده شده است که جریانی غیرعلمی در حوزه زیست فناوری پیگیر این خط رسانه‌ای است و برنامه مشابهی برای کشور ما نیز وجود دارد. در واقع، یکی از مصادیق تلاش مورد اشاره رهبری از سوی دشمن برای جلوگیری از پیشرفت علمی و اقتصادی کشور در حوزه زیست‌فناوری بوده است. ایشان در دیدار اساتید دانشگاهها میفرماید: «امروز کشور نیازمند یک جهاد علمی است... معنای جهاد فقط تلاش نیست. در مفهوم اسلامی، جهاد عبارت است از آن تلاشی که در مقابل یک دشمن است، در مقابل یک خصم است. هر تلاشی جهاد نیست... مواجه ی با یک معارض است... دارد معارضه‌هایی میشود، باید این معارضه‌ها را در هم بشکنیم.» (۱۳۸۹/۰۶/۱۴) «یک رکن مهم این ایستادگى، علم است...  دشمن ما از این مرکز قدرت افزائى غافل نیست و غافل نخواهد بود.» (۱۳۹۰/۰۶/۰۲) «ما این طرف دنیا حرف های حق زیادی داریم... اما احتیاج به یک چیز دیگری هم داریم و آن، عبارت است از «قدرت بین‌المللی» تا بتوانیم ...و آرمانهایمان برسیم. این قدرت را ـ قدرت اقتصادی، سیاسی و نفوذ فرهنگی ـ چطور به دست آوریم؟ پایه و مایه همه اینها، قدرت علمی است. یک ملت، با اقتدار علمی است که ...می تواند سیاست برتر و دست والا را در دنیای سیاسی حائز شود...  یکی از استراتژی های نظام سلطه این است که نگذارند کشورهای تحت سلطه دارای علم شوند چون می دانند علم ابزار قدرت است... یقین بدانید یکی از چیزهایی که امروز مورد توجه سرویس های اطلاعاتی است این نکته است که ببینند چگونه می توانند دانشجوی بیدار و دانشگاه آگاه ایرانی را از آن راهی که می تواند به اعتلای کشور بینجامد، منصرف کنند و مانعش بشوند.» (29/10/84)

بر اساس آنچه گفته شد نمی‌توان درباره جریان‌هایی که در جهت مخالفت با یک علم یا فناوری عمل کرده و ادعاهای غیرعلمی خاصی را ترجمه و تکرار می‌کنند صرفا به عنوان یک نظر نگریست و  تنها حفظ نگاه کاملا علمی در این حوزه تضمین کننده استقلال و حاکمیت و پیشرفت کشور خواهد بود.

ابزار این جریان ایجاد هراس نسبت به زیست‌فناوری و طرح ادعاهای سطحی و غیرعلمی برای القای خطرناک بودن این فناوری است. این رویکرد به زیستفناوری محدود نمیشود و در مورد سایر فناوری‌های مدرن ابراز میشود اما از آنجا که در عصر زیست‌فناوری واقع شده‌ایم و این دانش در قله فناوری‌های پیشرفته آینده قرار دارد و تسلط بر آن تعیین‌کننده قدرت سیاسی و اقتصادی آینده کشورها خواهد بود، هجمه بیشتری را در این حوزه شاهدیم.

زیست‌فناوری هراسی با آنکه به لحاظ علمی متکی به شبه علمها و ادعاهای سطحی یا غلط است، با استفاده از برخی مباحث انتزاعی یا حتی فلسفی مبهم و ابزار رسانه توانسته است در کشورهای هدف گسترش یابد و در ایران نیز در دهه اخیر حجم زیادی از آثار مربوط به این جریان ترجمه و منتشر شده است.

تکیه بر استدلال‌های غیرقابل اثبات، انتزاعی و نظری بحث برانگیز به جای مطالعات علمی و  ملموس و قابل اثبات از طریق تجربه و استدلال، پشتوانه مناسبی برای وارد کردن کشور به بحث‌های مناقشه‌آمیز و جدلی است که انتهایی ندارد. ابزار رسانه نیز به جهت نبود هیچ‌گونه ارزیابی علمی در فرایند نشر اخبار و گزارش‌ها از یک سو و قدرت اقناعی آن با استفاده از تکنیک‌های دانش ارتباطات از سوی دیگر، ابزار مناسبی برای رسیدن به اهداف طرح امنیتی رسانه‌ای زیست‌فناوری‌هراسی بوده است.

مبانی انتزاعی و ادعاها و نتیجه‌گیری‌های غیر علمی این جریان دارای پاسخ‌های روشن علمی و  دینی  است و بدون استفاده از ابزار رسانه‌های جمعی و القای هراس در افکار عمومی در مجامع کارشناسی قدرت تأثیرگذاری ندارد. بنابراین مقابله با آن نیازمند مدیریت یکپارچه و هدفمند رسانه‌ای است تا فضای عمومی تحت تأثیر این جریانها قرار نگیرد. از آنجا که فضای عمومی کشور در سیاستگذاری و تصمیم گیری نهادهای رسمی مانند مجلس اثرگذار است این جریان‌سازی‌ها در تصمیمات نهادهای قانونگذاری یا نهادهای دولتی متولی زیست‌فناوری موثر است همان طور که در مواردی مانند قانون ایمنی زیستی و منابع ژنتیک تجربه شد و نقطه ضعف های زیادی را در این قوانین وارد کردند.

به دلیل اینکه استفاده از این مبانی فلسفی و ابزار رسانه‌ای از یک منشأ سیاسی و اقتصادی هدایت میشود، برخورد با آن بدون شناخت کافی این منشأ میسر نمی‌شود. منشأ سیاسی و اقتصادی زیست‌فناوریهراسی به رقابت اقتصادی به ویژه رقابت بین قدرتهای سیاسی و اقتصادی جهان باز میگردد که در مورد ایران با دشمنی‌های غرب در عرصه علم و فناوری آمیخته شده و شدت یافته است. در شرایطی که حرکت به سمت خودکفایی و امنیت غذایی به امری اجتناب ناپذیر در شرایط امروز بدل شده است، سردرگمی مسئولان و مجلس در تصمیم‌گیری علمی و صحیح و حمایت از دانش‌بنیان کردن تولید در حوزه کشاورزی کشور را به سوی منابع غذایی وارداتی با قیمت کمتر و کیفیت بهتر سوق داده است. به طوری که اکنون بیش از 50 درصد غذای کشور (بر مبنای کالری سرانه) که بیش از نیمی از آن با محصولات تراریخته مرتبط است وارداتی است.

مقابله با زیست فناوری هراسی موجود در مواردی که از طریق دریافت گزارش‌های آلوده ایجاد شده است با آگاه سازی ممکن است و در مواردی که از طریق نفوذ نهادها و سازمانهای خارجی و بین‌المللی هدایت میشود علاوه بر آگاه‌سازی نیازمند اقدام مقتضی در مقابل این گونه طرح‌ها است.

امریکا از دهه هفتاد به محدود کردن پژوهشهای ژنتیک و جریان سازی علیه آن در دیگر کشورها اندیشیده است. این کشور در سال 1974 کیمته‌ای تشکیل داد که مقرر نمود کنفرانسی بین‌المللی تشکیل شده و به جهان اعلام شود «تا هنگامی که خطرات بالقوه ژنتیک بهتر شناخته نشده است... دانشمندان سراسر جهان در این حوزه آزمایشات را متوقف کنند.» این کنفرانس در سال 1975 در آسیلومار کالیفرنیا برگزار شد (The Asilomar Conference on Recombinant DNA) و خطوط راهنمایی را با همین هدف منتشر نمود. سالها بعد برخی دانشمندان به شدت نسبت به آسیب‌های جریان تبلیغاتی ناشی از کنفرانس مذکور ابراز عصبانیت کردند زیرا خلاف ادعاهای مطرح در کنفرانس برای ایشان ثابت شد.[11]

 

 

این جریانی است که در دهه شصت تلاش شد علیه انرژی هسته‌ای نیز پیگیری شود مضرات رادیواکتیو تیتر روزنامه ها میشد و کتاب‌هایی موثری چون آثار شهید آوینی در این راستا منتشر میشد.

---

[1] مانوئل کاستلز، عصر اطلاعات: اقتصاد، جامعه و فرهنگ، جلد دوم، ترجمه حسن چاوشیان، تهران: طرح نو، 1380، ص 160.

[2] Christiane Nüsslein-Volhard (interview), “Die setzen auch Menschenleben aufs Spiel” [Biotech Opponents Are Playing with Human Lives], The German weekly Focus, available at <focus.de/wissen/wissenschaft/gentechnik/tid-12634/interview-die-setzen-auch-menschenleben-aufs-spiel_aid_350759.html>, accessed Sep. 2013.

[3] Nüsslein-Volhard, op. cit.

[4] Ibid.

[5] American Jewish World Service

[6] Global Greengrants Fund

[7] Compassion International

[8] Population Services International

[9] Bill and Melinda Gates Foundation

[10] Guardian Weekly, India cracks down on foreign funding of NGOs, 11 Jun. 2013, available at <theguardian.com/world/2013/jun/11/india-crackdown-foreign-funded-ngos> accessed 30 Sep. 2014; Washingtonpost, USA heads list of foreign donors to NGOs in India, July 11, 2014, <washingtonpost.com/world/asia_pacific/activists-bristle-as-india-cracks-down-on-foreign-funding-of-ngos> accessed 30 Sep. 2014.

[11] Carl Mitcham, Responsibility and Technology, in: P.T. Durbin, Technology and Responsibility. Springer, 2013, p. 12.

منشأ ادعاهای عجیب علیه محصولات تراریخته (1)

غیرعلمی بودن ادعاها راجع به محصولات تراریخته به سادگی قابل تشخیص است. جستجو در میان اخبار رسانه‌ها نشان می‌دهد ادعاهای غیرعلمی و خلاف واقع زیادی علیه این محصولات ارائه می‌شود که فاقد مستندات عینی و یا ذکری از منابع تخصصی است؛ برای نمونه به مواردی چون امکان انتقال ژن گیاه به بدن انسان، ایجاد بیماری‌های عفونی، حساسیت‌های شدید پوستی، تضعیف دستگاه ایمنی بدن، سرطان‌زا بودن انتقال ژن، ایجاد مقاومت به آنتی‌بیوتیک‌ها، صدمه به مخاط به ویژه بویایی، تخریب پروتئین سلولی، عقیم شدن مردان، نابودی کشاورزان خرد، کاهش تنوع زیستی، احتمال تأثیر روی نسل‌های دور و... اشاره می‌شود. همان طور که گفته شد هیچ یک از این موارد در یک ژورنال علمی و به صورت مستند درج نشده و همگی از طریق رسانه‌های جمعی منتشر شده‌اند. برای نمونه هیچ گاه نمی‌توانید نام ژن عامل سرطان یا ژورنال تخصصی مستند این ادعا را در میان مطالبی که ادعای سرطان زا بودن یک محصول تراریخته را مطرح می‌کنند بیابید.[1] عوامل متعددی مانند رقابت تنگاتنگ قدرت‌های اقتصادی در دنیای امروز، وجود انگیزه های متعدد از سوی دشمن خارجی که به تحریم علوم، فناوریها و مواد و تجهیزات علمی و دانشگاهی نیز منجر شده است در کنار منافع برخی واردکنندگان در استفاده از ابزارهای زیست‌فناوری‌هراسی تأثیرگذار بوده است. یکی از ابزارهای اصلی این امر موج‌سازی رسانه‌ای و ترویج علم‌نماها است که به راحتی در میان ناآگاهان نسبت به دانش‌بیوتکنولوژی رواج می‌یابد که در نهایت به تحت تأثیر قرار دادن مراکز قانونگذاری و تصمیم‌گیری منجر می‌شود. این امکان مناسبی برای استفاده از آن در رقابت میان قدرت‌ها است.

برای نمونه در برخی کشورهای اروپایی از این شیوه با موفقیت استفاده شده است. ویژگی مهم مطالبی که از طریق رسانه‌های جمعی منتشر می‌شود این است که هیچ ارزیابی علمی بر آنها اعمال نمی‌شود و از یک سو معیارهای تبلیغاتی و دانش ارتباطات و از سوی دیگر جهت‌گیری یک‌سوه مدیران و پشتوانه مالی رسانه تعیین کننده قابلیت نشر یک نوشته در آن رسانه است. فعالیت رسانه‌ها در اروپا در این جهت به حدی است که گاه شرکت‌های زیست‌فناوری از ترس حملات پی در پی گروه‌های مبارز فعالیت خود را متوقف یا مخفی می‌کنند. در می 2004 یک مجله علمی گزارش کرد که دانشمندان آلمانی به دلیل ترس از این‌که تندروها ممکن است مانند قبل آنها را از بین ببرند، مکان سی سایت کشت گیاهان تراریخته را مخفی نگه داشته‌اند.[2] به طور کلی از اواخر دهه نود به بعد حملات بر مزارع کشت آزمایشی شرکت‌های زیست‌فناوری در اروپا با تحریک رسانه‌ها آغاز شد. در 1999 در انگلیس صدها نفر به این مزارع حمله کردند؛ در فرانسه خوسه بوو رئیس تندرو یک سازمان غیردولتی[3] بعد از طرح‌ریزی نابودی هزاران گیاه تراریخته به یک قهرمان ملی بدل شد. حتی محاکمه، جریمه و زندان وی و هوادارانش را آرام نکرد، و آنها پاین کار خود را پنج سال بعد تکرار کردند.[4]

این اعتراضات تقریبا به صورت یک شبکه به هم پیوسته منطقه‌ای صورت می‌گیرد و در مناسبت‌های مختلف اوج می‌گیرد. برای نمونه، تظاهرات علیه محصولات تراریخته، بخشی از اعتراضات خیابانی در طول سومین کنفرانس وزارتی سازمان جهانی تجارت 1999 در سیاتل بود. رسانه‌هایی که این جریان را هدایت می‌کنند علاوه بر مدیریت افکار عمومی موفق شده‌اند با ایجاد انتظار عمومی نسبت به وارد عمل شدن نهادهای سیاسی و قانون‌گذاری، گاه سیاست‌مداران و قانون‌گذاران کشورها را وادار ساخته است محدودیت‌هایی بر فعالیت‌های دانشمندان زیست‌فناوری اعمال‌کنند، حتی اگر هیچ مستند علمی در کار نباشد. برای نمونه، استفن راسچن دانشمند زیست‌فناوری و استاد دانشگاه آچن آلمان، در مصاحبه‌ای می‌گوید به سختی توانسته است با نقل مکان به استانی که قوانین بهتری درباره تحقیقات زیست‌فناوری دارد، برای پژوهش خود راجع به ذرت تراریخته در سال 2005 زمین دریافت کند. با این حال با نزدیک شدن انتخابات سپتامبر 2008، وزارت کشاورزی و جنگل‌داری این استان تصمیم گرفت پژوهش‌های زیست‌فناوری را در باواریا متوقف کند.[5] زیرا حزب اتحاد اجتماعی مسیحی[6] به تصمیم مذکور برای جلب افکار عمومی و آراء مردم احتیاج داشت. این دانشمند آلمانی با تأسف‌انگیز خواندن این شرایط می‌گوید: «این عده همان مسئولانی بودند که با توجه به معیارهای علمی ما را تشویق به فعالیت و مستقیما با ما همکاری می‌کردند. اما برخی فعالیت‌های رسانه‌ای شرایط را تغییر داد و هم اکنون پذیرش عمومی سابق از میان رفته است.» وی افکار عمومی این کشور را نسبت به شش سال گذشته که پژوهش در این حوزه را آغاز کرده است بسیار نامساعدتر می‌داند و به نکته جالب‌توجهی اشاره می‌کند: «اگر امروز قصد داشتم گرایش خود را انتخاب کنم، احتمالا موضوع دیگری را دنبال می‌کردم.[7] از یک سو، رسانه‌ها به این هراس‌ها در افکار عمومی دامن می‌زنند و از سوی دیگر سیاست‌مداران آلمانی [به دور از هر گونه دلیل علمی] از آن به عنوان یک عنصر جلب رأی در مبارزات انتخاباتی استفاده می‌کنند. این برخوردی کاملا دوگانه است که از یک سو به تأمین مالی و کمک به پژوهش در این حوزه می‌پردازند و از سوی دیگر محصولات تراریخته حاصل آن را محکوم می‌کنند.[8]

مشابه این شرایط در کشور ما نیز شکل گرفته است. به طوری که رهبر معظم انقلاب، ریاست محترم جمهوری و شورایعالی انقلاب فرهنگی به طور شفاهی و در قالب اسناد بالادستی بر توسعه استفاده از زیست‌فناوری تأکید و حتی الزام کرده‌اند؛ اما جسته و گریخته برخی به صراحت سخنان غیرعلمی و ترجمه‌ای رسانه‌ها را برای القای ناموجه خطرناک بودن استفاده از زیست‌فناوری مطرح می‌کنند[9] و تلاش خود را برای مقابله با آن به کار می‌گیرند. نتیجه این امر محدود شدن نتایج پژوهش‌های زیست‌فناوری کشاورزی به آزمایشگاهها در طول دو دهه گذشته بوده است.[10] حال آنکه در سطح تصمیم‌گیری و قانونگذاری باید به جای تأثیرپذیری از فضای عوام‌پسند رسانه‌ای به معیارهای علمی و متخصصان این حوزه رجوع کرد.

کریستوفر کیت باند نماینده کنگره امریکا از میسوری در فوریه 2000 در گردهمایی سالیانه انجمن توسعه علم[11] از اعتراضات سیاتل به عنوان جدالی بین دانشمندان و یک سری جوان ناآگاه و گمراه یاد کرد: «این بحث‌ها از سوی متخصصان پی‌گیری نمی‌شود بلکه از سوی جوانانی که به خیابان ریختن را دوست دارند. ممکن است به نقطه‌ای برسیم که متخصصان نیز مجبور شوند برای جلب توجه رسانه‌ها به سخنان علمی خود با لباس‌های ذرت مانند به خیابان‌ها بریزند.»[12] وزیر خارجه امریکا نیز در همان گردهمایی با توصیف این اعتراضات به جدال بین منطق و بی‌خردی منشأ آن را برخی کشورهای خارجی دانست و افزود: «هراس‌انگیزی برخی گروه‌ها نسبت به محصولات تراریخته، با ادعای اینکه غذاهای تراریخته برای سلامت انسان مضرند، فاقد جنبه علمی است.»[13]

بدیهی است معرفی هر فناوری نیازمند اتخاذ تدابیری است که بتواند استفاده مطلوب و ایمن از آن را ممکن سازد. خودرو نیازمند استفاده از استانداردهای ایمنی خودرو و جاده است و علوم تجربی نیازمند پروتکل های ایمنی آزمایشگاه. اما این ترس و شک که نکند تدابیر ایمنی اندیشیده شده در یک علم درست نباشد، یک شک اولیه است که با مراجع به منابع تخصصی این حوزه و مطالعات دانشمندان این حوزه رفع می‌شود. در اینجا نیز مانند سایر حوزه ها استانداردهایی برای آزمایش های تجربی در این حوزه وجود دارد که از خطرات آن جلوگیری کرده است. اما گاه این شک اولیه به گونه‌ای مورد توجه قرار می‌گیرد که نوعی ترس را القا کند و این در جایی است که ادعاهای بی‌پایه و غیرعلمی با آن همراه شود.

---

[1]. مهم‌ترین این موارد مقاله‌ای راجع به سرطان‌زا بودن ذرت تراریخته بود که نتایج آن به دلیل روش غلط نمونه‌گیری و آنالیز در مورد پذیرش واقع نشد. در این تحقیق فارغ از اینکه موضوع آن فقط نوعی علف‌کش بود نه تراریختگی محصول، از موش معروف به موش سرطانی استفاده شده است که به طور طبیعی حامل ژن سرطان است و آزمایش به گونه‌ای انجام شده است که عامل سرطان قابل تشخیص نیست. زیرا آزمون‌های بدون تکرار و آنالیزهای غیر مستند به آزمون‌های معتبر آماری را مبنای استنتاج قرار می‌دهد. مرجع ایمنی غذایی اروپا (EFSA) در گزارشی در این باره اعلام کرد: «مقاله‌ی مذکور فاقد کیفیّت علمی لازم برای اثبات عدم ایمنی علف‌کش راندآپ است. به همین دلیل این مقاله اثری در ارزیابی‌های مرجع ایمنی غذایی اروپا در مورد راندآپ ندارد و این مرجع نیازی به بررسی مجدد ذرّت تراریخته‌ی NK603 و فروردهای مرتبط نمی‌بیند.» مجله منتشر کننده این مقاله نیز در شماره‌های بعد دلایل مردود بودن آن را منتشر کرد. (ر.ک: سید الیاس مرتضوی، «رسوایی دروغ»: نقدی بر فیلم «لحظه‌ای از حقیقت»، فصلنامه ایمنی زیستی، سال ششم، ش1، پاییز1391، صص94ـ83.)

[2]. Ned Stafford, “Uproar over German GM Corn”, The Scientist, May 17, 2004, available at <thescientist.com/article/display/22179>, accessed Sep. 2013.

[3]. Confédération Paysanne (Peasant Confederation).

[4]. Sheila Jasanoff, “Biotechnology and Empire: The Global Power of Seeds and Science”, 21 Osiris 1, 2006, pp. 273–292.

[5]. Stephan Roschen, “German GM Research—A Personal Account”, 27 Nature Biotechnology 4, April 2009, p. 318.

[6]. Christlich-Soziale Union.

[7]. Ibid.

[8]. Ibid, p. 319.

[9]. برای نمونه ر.ک: نشست خبری در دفتر اداره کل محیط زیست و توسعه پایدار وزارت کشاورزی، روزنامه سرمایه، شماره 5504، 2/12/85، صفحه 6؛ مصاحبه دبیر کارگروه ملی ایمنی زیستی سازمان محیط‌زیست، روزنامه اعتماد ملی، شماره 821، 5/10/87، صفحه 13 و نیز سخنان رییس وقت سازمان محیط‌زیست، روزنامه سرمایه، شماره 323، 25/8/85، صفحه 16.

[10]. اسکندری وزیر اسبق کشاورزی در این باره می‌گوید: «از آنجا که محصولات تراریخته اجازه ورود به بازارهای جهانی را ندارند، ما نیز هیچ گونه برنامه‌ای برای استفاده و تکثیر آن نداریم... به دلیل مشکلات زیست محیطی و بهداشتی آن و تحریم کشورهایی که از محصولات تراریخته استفاده می‌کنند، ما نیز فقط تا زمانی که به عنوان عامل خطرزا شناخته نشود به عنوان یک دانش و علم از آن در آزمایشگاه ها استفاده می‌کنیم.» (روزنامه اطلاعات، 85/3/4 ص 19) به آدرس:

<magiran.com/npview.asp?ID=1091280>, accessed Sep. 2013.

[11]. American Association for the Advancement of Science.

[12]. Senator Christopher Bond, Annual Meeting, American Association for the Advancement of Science, Washington, D.C., Feb. 23, 2000.

[13]. Secretary of State Madeleine Albright, Annual Meeting, American Association for the Advancement of Science, Washington, D.C., Feb. 21, 2000.

کاهش عمده مصرف سموم شیمیایی با کشت محصولات تراریخته

عضو هیات مدیره انجمن بیوتکنولوژی ایران در همایش مهندسی ژنتیک گفت: فقر غذایی در جهان بیداد می کند و طبق اعلام سازمان جهانی غذا ۸۰۰ میلیون نفر در سراسر دنیا از گرسنگی رنج می برند و در این شرایط با ۲۰ درصد افزایش تولید غذا، فقط می‎توان نرخ گرسنگان جهان را ثابت نگه داشت.

سید الیاس مرتضوی خاطر نشان کرد: مهندسی ژنتیک فرآیندی طبیعی است و روش‎‎های تولید محصولات از طریق این فناوری به قدری دقیق و.پیشرفته هستند که از این روش می‎توان حتی در درمان بیماری‎ها و علم پزشکی نیز استفاده کرد.

وی افزود: تا کنون با تولید محصولات تراریخته که در مقابل آفات مقاوم هستند، 550 هزار تن مصرف آفت کش ‎ها و سموم کاهش یافته و درآمد کشاورزان نیز به میزان 68 درصد نیز افزایش یافته است.

وی بهبود کیفیت مواد غذایی، بهبود کنترل رشد علف‎های هرز و تولید گیاهان مقاوم به آفات و امراض را از دیگر مزایای استفاده از مهندسی ژنتیک در تولید محصولات تراریخته عنوان کرد و گفت: سلامت این محصولات، مورد اجماع جهانی و بین‎المللی است و وزارت بهداشت نیز تولید این محصولات را مورد تایید قرار داده است.

همایش ملی " مهندسی ژنتیک در خدمت تولید غذای سالم و توسعه پایدار" با حضور مسئولین کشوری، استانی، اعضای هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی یزد، دانشجویان رشته‎های مختلف این دانشگاه و با همکاری مرکز ملی تحقیقات سلامت غذا و انجمن ایمنی زیستی ایران برگزار شد.

منبع: وب‎دا

حقیقت درباره محصولات تراریخته چیست؟

با افزایش جمعیت و با بیش از 800 میلیون نفر که در حال حاضر در فقر زندگی می‌کنند، امروزه نیاز به محصولات تراریخته از اهمیت دو چندان برخوردار شده است.

محصولات تراریخته -محصولاتی که با اصلاح ژنتیک همراه هستند- محصولات سالمی هستند که عمدتا به سموم شیمیایی خطرناک و آفت‌کش و علف‌کش نیاز ندارند.

محصولات تراریخته دارای ویژگی‌هایی هستند که به طور طبیعی در طبیعت رخ نمی‌دهد. به طوری که محصولات سنتی زراعی همتایشان به سموم دفع آفات و علف‌کش برای رشد نیاز دارند در حالی که محصولات تراریخته مقاوم به آفات و بیماری و بی‌نیاز از مصرف هر گونه سموم شیمیایی خطرناک هستند.

این محصولات با افزایش مواد مغذی از کیفیت و کمیت بالایی نسبت به محصولات سنتی مشابه خود برخوردارند.

به طور کلی چهار محصول تراریخته پنبه، کلزا، ذرت و سویا بیشترین سطح زیر کشت محصولات تراریخته را در دنیا دارا هستند و هر ساله به آمار تنوع محصولات و میزان سطح زیر کشت محصولات کشاورزی تراریخته افزوده می‌شود.

با توجه به بهبود رشد محصولات، کشاورزان تراریخته‌کار با رضایت و خوشحالی به کشت محصولات تراریخته در زمین‌های خود همچنان ادامه می‌دهند. در کمتر از 20 سال، سطح زیر کشت محصولات تراریخته بیش از 100 برابر رشد داشته است.

با وجودی که دانشمندان به اتفاق آرا موافقت کردند که محصولات تراریخته خللی در سلامت انسان و محیط زیست وارد نمی‌کند، هنوز برخی واپس‌گرا این تصور قدیمی را دارند که چنین محصولاتی ناامن هستند.

با توجه به آمار و ارقام گزارش‌شده توسط خدمات سرویس بین‌المللی دستیابی و استفاده از بیوتکنولوژی کشاورزی، از 28 کشور تولید کننده محصولات تراریخته، 11 کشوری که با رضایت بیشترین محصولات تراریخته را در دنیا تولید می‌کنند آثار این محصولات را در راستای حفظ محیط زیست و سلامت و امنیت انسان گزارش کرده‌اند.

تجربه نوزده سال کشت و تولید تراریخته در جهان نشان می‌دهد هیچ‌ گونه گزارش علمی و مستند از نگرانی‌های احتمالی مطرح ثبت نشده است و این یعنی تراریخته‌ها کارنامه‌ای درخشان از خود بر جای گذاشته‌اند. در واقع، افزایش هر ساله سطح زیر کشت محصولات تراریخته در دنیا نشان‌دهنده اهمیت کاربرد این محصولات سالم در دنیا است.

سرویس بین‌المللی دستیابی و استفاده از بیوتکنولوژی کشاورزی (9 اکتبر 2015)

منبع: خبرنامه انجمن بیوتکنولوژی، پاییز 94

غلبه مجادله در استدلال علیه محصولات تراریخته

در ابتدای این نوشتار ناگزیرم برای سرنوشت تولیدات نوپای تراریخته ابراز تاسف کنم. به نظر می‎رسد در خلال چند سده‎ای که کشور ما نیز دریافت کننده علوم کاربردی و فناوری از جوامع غربی بوده است آغاز هیچ دانش و تکنولوژی به اندازه محصولات تراریخته آماج نظرات پیش‎داورانه و مخالفت‎های احساسی قرار نگرفته است. مخالفت‎هایی که گاه از مرزهای سلیقه‎ای فراتر رفته و در زیر سایبان‎های جناحی با غلظت پر رنگی سوسو می‎زند.

راستی چرا این فناوری که آگاهان مربوط به آن، کلید پاسخگویی به نیاز غذایی جمعیت روز افزون می‎دانند در نگاه مخالفین به کابوس بیماری‎زایی، تخریب محیط زیست و متهم شده و دانشمندان آن را به توطئه و به آن سوی مرز‎ها منتسب می‎کنند؟

اکنون برعهده مدیریت کلان کشور است که هر چه زودتر و قبل از اینکه این فناوری در پای احتجاجاتی به رنگ آبی و قرمز قربانی شود تمهیدی اندیشیده شود. سرنوشتی که با ترجمه نا زیبای "دست‎کاری‎شده " بر قامت علمی‎اش رنگی از تحقیر و تنفر می‎زنند باید در فضایی کاملا علمی و به دور از هیجانات احساسی مورد تبیین و تعریفی  قانونمند قرار گیرد.

برخی مخالفان این رویکرد در انبوه اظهار مخالفت‎های احساسی در این تحلیل به عدم استقبال مردم اروپا استناد و اظهار می‎دارند: "حامیان تولید محصولات تراریخته در کشور چه پاسخی برای این سؤال بسیار مهم می‌توانند داشته باشند که چرا امروز بسیاری از کشورهای پیشرفته جهان، واردات و تولید محصولات تراریخته را ممنوع کرده‌اند؟" و یا اینکه "آیا آن‎ها می‌توانند به این سؤال پاسخ دهند که چرا تا سال 2006 ورود محصولات دستکاری شده ژنتیکی به اتحادیه اروپا ممنوع بوده و ...".این افراد حتما می دانند که در کشور‎های اروپایی غذا‎های گوشت خوک یا قورباغه نیز از محبوب‎ترین‎های مردم این قاره محسوب می‎شود. اگر که عدم تمایل عمومی اروپاییان را مبنای استدلال برای مخالفت با محصولات تراریخته به شمار آوریم پس باید که گرایش آنان به خوک و قورباغه را دلیلی برای وجاهت این غذا‎ها و برای جامعه خود تلقی کنیم.

این راقم برخلاف تاکید مخالفان و در چنین فضای احساسی با امر مناظره برای سرنوشت توقف یا توسعه محصولات تراریخته موافق نیست (گرچه باور دارم که صاحبنظران مهندسی ژنتیک در این مورد محدودیتی ندارند). بنا به سابقه و تاکنون چنین مناظره‎هایی به پذیرش نظر همگرایی منجر نشده است. برای داوری افکار عمومی هم به پیش‎زمینه آگاهی از تعاریف و مبانی علمی در اذهان جامعه نیاز داریم. آیا شایسته است که جامعه‎ای که در انباشت ریز‎گردها، آلودگی هوا، امواج و .... در دلهره همیشگی است را با واژه‎هایی مانند سرطان و نقص جنین و .... برای اثبات پیشداوری‎های خود دچار تشویش بیشتر کنیم؟ اساسا در این مناظره‎ها یک طرف بایستی پیروز و دیگری منکوب شود. چنین برد و باختی در جهت منافع ملی قرار نخواهد داشت. در این جهت تمامی تلاش‎ها باید به یک وفاق عمومی منجر شود.

تردیدی نیست تمامی نگاه های متفاوت به محصولات تراریخته و به شرط عزم زندگی مشترک خود و نسل‎های آتی در این کشور و محیط زیست و بهداشت همگانی به همگرایی خواهند رسید. در این صورت ناگزیر از آن نخواهیم بود که برای اثبات نظرات خود مثلا به گفته‎های رییس انجمن تجاری و تولیدی موسوم به ارگانیک در مخالفت با محصولات تراریخته استناد کنیم.انجمنی که فضای خاکستری کارکرد‎های تفننی و محدود خود را به نور مخالفت با محصولات تراریخته (و نه آنچه خود انجام می‎دهند) روشن کرده است. آنانی که باید مدیریت بخش کشاورزی را در جهت تولید ملی ارگانیک و نه در بسته بندی‎های بدون استاندارد برای چند دکه میوه فروشی مورد حمایت قرار دهند.

در تحلیل مخالفان سری هم به علفکش راند آپ و ماده موثره گلایفوسیت آن برای ترساندن مردمی شده بود که اساسا نباید انتظارات تخصصی از آنان داشت. در این رابطه تنها به این بسنده می‎شود که ماده موثره سمی در نمک طعام بسیار بیشتر از مورد اشاره ایشان است. اما میزان مصرف آن در تغذیه روزمره هرگز خطر‎ساز نبوده بلکه به تعادل غلظت اسیدی خون می‎انجامد. اگر که درمصرف حتی آب آشامیدنی هم راه افراط رخ دهد چه بسا پیامد مسمومیت رخ خواهد داد. گلایفوسیت هرگز حالت سیستمیک و ماندگاری در بدن را ندارد. البته که بهتر است بحث‎های تخصصی را از حوزه عمومی به تبادل‎های متخصصان بالاتر همانطور که ایشان هم البته اشاره نمودند وانهاده شود.

مخالفان از مواردی مانند چه، "بسیار منابع" یا  " هزاران برگ و مستند علمی "برای اثبات ادعا نامه خود بهره گرفته‎اند. باید به مخالفان این رویکرد عرض شود که هرگز این گونه روش نوشتاری سبک و سیاق علمی ندارد. اگر آگاهان و صاحبنظران حوزه مهندسی ژنتیک تنها از مواردی مانند "میلیون‎ها برگ و مستند" و یا.... در جهت استدلال خود استفاده کنند آیا برای ناموافقین کفایت خواهد داشت؟

عبدالحسین طوطیایی

نقل از مرکز اطلاعات بیوتکنولوژی ایران 

پاسخ علمی انجمن بیوتکنولوژی به دروغ‌های اخیر علیه محصولات تراریخته

سیروس زینلی استاد دانشگاه و رئیس انجمن علمی بیوتکنولوژی جمهوری اسلامی ایران در پاسخ به دروغ‌پراکنی‌ها و فناوری‌هراسی‌های اخیر علیه مهندسی ژنتیک و محصولات تراریخته به ویژه گفت‌وگوی غیرعلمی و پر از مغالطه شخصی با نام دکتر علی کرمی با عنوان "فاجعه‌ انسانی و زیست‌محیطی در شرف وقوع/ مصرف سم با تراریختگی 3برابر شده است" مطلبی را در اختیار رسانه‌ها قرار داده است که در ذیل می‌آید:

اخیراً شاهد هجمه برنامه ریزی شده و هدایت شده‌ای علیه گیاهان تراریخته در کشور هستیم. از یک طرف فردی که خود را منتسب به انجمن غیرعلمی ارگانیک ایران می‌داند، از طرف دیگر یکی از مشاوران سازمان محیط زیست و از طرف دیگر فردی که خود را خیرخواه زیست‌فناوری می‌داند به این مبارزه و اقدام همگانی علیه منافع ملی همت گماشته‌اند. انتشار اهداف نامشروع و پشت‌پرده این تهاجم در این مختصر نمی‌گنجد و انجمن بیوتکنولوژی ایران حق پیگرد حقوقی و قانونی اظهارات کذب و خلاف قانون نامبردگان را بر خود محفوظ می‌دارد.

همه ما خوب می‌دانیم که استکبار جهانی هزینه‌های هنگفتی برای به زانو درآوردن نظام مقدس جمهوری اسلامی صرف کرده و می‌کند. این هزینه‌ها را به‌طرق مختلف و در موارد به‌ظاهر خیرخواهانه به‌سوی مبلغین خود در کشور روانه می‌کند. اینکه آمریکا در اقدامات خود بسیار هوشمند و پیچیده عمل می‌کند بر نخبگان و اندیشمندان پوشیده نیست. در بسیاری از موارد فرد منتقد در لباس یک خیرخواه و مصلح ظاهر می‌شود ولی این گونه افراد به‌مصداق آیات قرآن که در خصوص منافقین بیان می‌کند در زندگی خود دارای تفاوت زیادی در رفتار و گفتار هستند، این گونه افراد معمولاً در کارنامه خدمتی خود برای سربلندی نظام مانند یک کاغذ سفید و تازه هستند ولی در گفتار به‌مانند هفتاد من کاغذ هستند و همه صفحات پر از مطلب.

در هجمه اخیر اگر به گفتار و تاکتیک این افراد دقت شود کاملاً رفتارهای کلیشه‌ای و مشخص و مورد آشنای خبرگان مشاهده می‌شود. این افراد ناگهان در لباس متخصص همه فن حریف درآمده و ناگهان متخصص سرطان، گیاهان تراریخته، سم و ... می‌شوند و با غصب عناوین پرطمطراقی نظیر پروفسور(!) همه دانشمندان و دلسوزان و خدمتگزاران باسابقه نظام را احمق و ناآگاه جلوه می‌دهند، از هر حربه‌ای نیز استفاده می‌کنند. اگر لازم شد موضوع را چنان زیبا یا زشت نشان می‌دهند که خواننده جرئت زیر سؤال بردن آن را پیدا نمی‌کند. اگر شد از اظهارات کاذب وحشت‌آوری همچون انتقال صفات رذیله خوک در پی خوردن یک غذای مهندسی ژنتیک شده هم استفاده می‌کنند. ناگفته پیداست که در هیچ مرحله‌ای ار تولید گیاهان تراریخته از خوک و فراورده‌های خوکی استفاده نمی‌شود و اگر هم استفاده می‌شد چنین چیزی امکان پذیر نبود وگرنه همه ما باید با تغذیه از گوشت گاو یا مرغ یا ماهی به‌شکل و شمایل و یا صفات آن درمی‌آمدیم! البته این نوع فناوری هراسی در بسیاری از افراد ناآگاه تأثیر دارد. همین روش با الفاظی کاذب و هراس‌آور مانند سرطانزا بودن، عقیم کنندگی، سلاح بیولوژیک و ... دنبال می‌شوند. در یکی از سایت‌های داخلی چنین عناوینی به‌راحتی به چشم می‌خورد.

به‌راستی اگر این گونه افراد دلسوز واقعی بودند چرا از طریق مراجع قانونی این موضوع را پیگیری نمی‌کنند. شورای ملی ایمنی زیستی تنها و مهمترین مرجع قانونی برای این موضوع است، چرا از این مرجع کمک نمی‌گیرند؟ وزارت جهاد کشاورزی دیگر مرجع قانونی در این رابطه است، چرا مدارک و مستندات خود را به این وزارت ارائه نمی‌دهند؟ چرا وزیر محترم جهاد کشاورزی با سربلندی از تولید محصولات تراریخته دفاع و از پنبه تراریخته تولید داخل رونمایی می‌کند؟ سازمان غذا و داروی وزارت بهداشت مسئول تأیید غذای سالم در کشور است، چرا سراغ این سازمان نمی‌روند؟

واقعیت این است که آنها همه تلاش‌های خود را به کار برده‌اند و حتی در صدد حذف فیزیکی تولید کنندگان محصولات تراریخته هم برآمده اما در سایه هدایت داهیانه مقام معظم رهبری و امنیت حاصل از خون شهدا ناکام مانده‌اند. اگر مصرف تراریخته بد بوده است چرا سالها علیه واردات آن دم برنیاورده‌اند و امروز که 2-1 محصول پس از سالها تلاش علمی در آستانه تجاری سازی قرار گرفته‌اند، این کار را می‌کنند؟ آیا هدف این‌همه هیاهو آیا جز لطمه بر کسب توان ملی برای خوداتکایی در کشاورزی کشور است که خودمان آگاهانه بدانیم چه محصولی چه نوع اصلاحی را داشته است و یا به‌الزام سفره نیاز مردم را به محصول وارداتی بسپاریم؟ در حالی که اگر تولید داشته باشیم از ابتدای کشت تا فرآوری آن و تا سر سفره می‌توانیم پایش کنیم.

به‌راستی یک خدمتگزار واقعی کشور و دلسوز نظام باید این‌گونه به وحشت آفرینی، دروغ‌گویی و فناوری هراسی پناه ببرد؟ آیا این گونه افراد متوجه صدمه زدن به ساختارهای نظام هستند؟ آیا با این اقدامات خود به مردم این‌گونه القاء نمی‌کنند که مسئولین خواب هستند و یک سری دانشمند خائن در حال تخریب کشور هستند و مسئولین غافل؟ آیا این افراد در این اقدام خود حیثیت و اعتبار شورای عالی ایمنی زیستی، سازمان غذا و دارو، وزارت جهاد کشاورزی و ... را به زیر سؤال نمی‌برند؟ آیا این گونه اقدامات حتی اگر به‌قصد خیر هم باشد، در راستای منافع ملی و یا منویات رهبر معظم نظام است؟

پیشرفت‌های زیست‌فناوری کشور موجب حیرت و ترس دشمنان نظام شده است. یکی از این رشته‌ها (که به‌علت غفلت بدخواهان) رشد خوبی در کشور داشته است و کشور توانسته است داروهای زیست‌فناوری و یا تراریخته خود را به کشورهای اروپایی و غیراروپایی صادر کند و یا انتقال فناوری بدهد، در همین حال این افراد به‌ظاهر خیرخواه سریع متوجه این پیشرفت شده و تمامی تلاش خود را به‌کار برده‌اند و می‌برند تا در یکی دیگر از رشته‌های بسیار مهم و سرنوشت‌ساز و حیاتی یعنی تأمین غذای کافی، سالم، عاری از سموم خطرناک، خودکفا کننده کشور، پیش‌برنده و یا تأمین کننده بقای دیگر صنایع مانند مرغداری و ... رشد نداشته باشیم و وابسته به خارج باقی بمانیم.

هم‌اکنون کشور با خشکسالی، فرسایش فزاینده خاک، شور شدن آبهای زیرزمینی، هجوم آفتهای وارداتی و ... مواجه است. در شرایط حاضر کشور غذای حدود 34 میلیون نفر را تولید می‌کند و بقیه از خارج وارد می‌شود. اگر کشور بخواهد فقط از طریق کشت ارگانیک (که در جای خود بسیار هم مورد قبول و حمایت است) غذای مردم را تولید کند، آن‌گاه  فقط قادر خواهیم بود تا 11 تا 12 میلیون نفر را سیر کنیم و بقیه نیاز غذایی خود را باید از خارج وارد کنیم. آیا این دوستداران دروغین کشور این را می‌دانند؟ این را هم می‌دانند که یا باید مردم را در قحطی و گرسنگی نگه داریم و یا واردات داشته باشیم؟ اگر واردات کنیم، که باید داشته باشیم آن‌وقت باید محصولات تراریخته (مانند ذرت و سویا و کلزا) وارد کنیم. پس واردات آری ولی تولید داخل ممنوع! فکر بکری کرده‌اند این دوستان و یا صحنه گردانندگان اصلی.

دوستان متخصص مدارک و ادله‌های محکمه‌پسند برای هر مورد از سؤالات این گونه افراد دارند و بارها ارائه داده‌اند و می‌توانند به هر مرجع قانونی ارائه دهند. به همین دلیل هم هست که این افراد هرگز در مجامع علمی دیده نشده‌اند و فقط مایلند در جلساتی که متکلم وحده هستند و یا در رسانه‌ها و بدون ارائه مستندات علمی با عوام سخن بگویند و آنها را به تردید وادار کنند. البته ما می‌دانیم این مدعیان دروغین و خیرخواهان قلابی قصد قانع شدن ندارند زیرا هدف چیز دیگری است و در مطلب مورد اعتراض این موضوع به‌وضوح دیده می‌شود.

از تولید گیاهان تراریخته غذایی (دارای کیفیت برتر تغذیه‌ای، مقاوم به آفات؛ متحمل به خشکی، مقاوم به آفت‌کشها، متحمل به شوری، تولید کننده داروهای زیست‌فناورانه و ...) به‌اعتقاد بسیاری از صاحب‌نظران و تئوری‌پردازان جهانی به‌عنوان ابزار سریع توسعه و پیشرفت در قرن بیست و یکم یاد می‌شود. ریاست محترم جمهور جناب آقای روحانی در پیامی به هشتمین همایش ملی بیوتکنولوژی و چهارمین همایش ملی ایمنی‌زیستی و مهندسی ژنتیک، استفاده از محصولات تراریخته را نه‌تنها یک ضرورت بلکه انتخابی هوشمندانه و آگاهانه برای حل معضلات غذایی و بهداشتی و محیط زیستی کشور محسوب کرده و غفلت در دستیابی به آن و استفاده از این فناوری را به‌یقین موجب کاهش اقتدار در زمان حال و شماتت ما توسط نسل آینده عنوان فرمودند.

1 ــ در خاتمه و در پاسخ به مطالب کذب منتشره در مورد سلامت مردم، به اطلاع مردم عزیزمان می‌رسانیم که مراکز علمی معتبر و دانشگاه‌های متعدد و مستقل و نیز نهادهای نظارتی بین المللی متعددی از جمله سازمان بهداشت جهانی و سازمان خواروبار جهانی  به این نتیجه رسیده‌اند که محصولات تراریخته برای مصرف انسان و محیط زیست ایمن هستند [3-1].

مطالعات زیادی این محصولات را از نظر سلامت مورد بررسی قرار داده‌اند که یکی از جالب توجه‌ترین آنها گزارش اتحادیه اروپاست. این گزارش محصول مشارکت 500 گروه تحقیقاتی مستقل در 130 پژوهش طی 25 سال با هزینه 300 میلیون یورو است.

این مطالعه در نهایت نتیجه گرفته است که محصولات تراریخته مانند فرآورده‌های کشاورزی سنتی سالم هستند. نکته قابل توجه اینکه گزارش کمیسیون اروپا در مورد غذاهای حاصل از مهندسی ژنتیک بر پایه پژوهش‌های مستقل از شرکت‌های فن‌آوری زیستی انجام شده است [4]. در اروپا برای جامعه علمی کاملاً روشن است که غذاهای حاصل از محصولات تراریخته بی‌خطر هستند. مشاور علمی کمیسیون اروپا گفته است: «مصرف غذاهای تراریخته بیشتر از مصرف غذاهایی که به‌شیوه مرسوم تولید می‌شوند خطر ندارد [5]» یا به‌عبارت دیگر از آنها سالمترند. بررسی و جمع‌بندی 1783 مقاله علمی معتبر که به بررسی اثرات غذاهای GM بر سلامت انسان و محیط زیست در فاصله سال‌های 2002 تا 2012 پرداخته بودند نیز به‌وضوح نشان داد که به‌طور خلاصه، غذاهای اصلاح شده ژنتیکی از گسترده‌ترین موضوعاتی است که تاکنون مورد بررسی و مطالعه قرار گرفته‌اند و تاکنون هیچ مدرک معتبری وجود ندارد که تهدید GMOها را بر محیط زیست و سلامت نشان دهد.

نتیجه نهایی این مقاله که در مجله Critical Reviews in Biotechnology به چاپ رسیده است دلیل بی‌اعتمادی مدعیان و مخالفان تراریخته‌ها را در دروغ‌های روانشناسی، سیاسی و بحث‌های کاذب نهفته دانسته است. این نتیجه‌گیری مبنی بر سلامت محصولات تراریخته برآیندی از تحقیقات مختلف و مستقل انجام شده در دنیا در ارتباط با محصولات تراریخته در دهه گذشته بوده و از یافته‌های مرتبط با تحقیقات مهندسی ژنتیک که به‌صورت مقالات عمومی، مقالاتی مرتبط با اثرات زیست‌محیطی و مقالاتی در زمینه ایمنی مصرف و قابلیت ردیابی آنها تحقیق و نگاشته شده‌اند، حاصل شده است [7]. انجمن پزشکی انگلستان، متنی با عنوان بررسی جامع اطلاعات مربوط به غذاهای اصلاح‌شده ژنتیکی منتشر کرده است. در این متن آمده است: «غذاهای تولید شده از محصولات اصلاح‌شده ژنتیکی توسط صدها میلیون نفر در سرتاسر دنیا به‌مدت 15 سال مصرف شده‌اند و هیچ گزارش یا شکایتی از بیماری وجود ندارد (این در حالی است که بیشتر مصرف کنندگان این محصولات ساکن کشورهایی مانند آمریکا بوده‌اند که مردم آنها بیشتر اهل شکایت هستند)» [8]. دیوان عالی فرانسه نیز اعلام کرد دولت هیچ مدرک معتبری در مورد آسیب محصولات تراریخته به انسان یا محیط زیست ندارد [9].

در خصوص ادعای افزایش سه‌برابری سم در محصولات تراریخته، بدون اشاره به هر نوع مستندی (یا حداقل نام مجله علمی) باید گفت بر اساس مقاله‌ای علمی  که در سال 2014 در مجله PLoS ONE منتشر شد، در آن به بررسی اثرات زراعی و اقتصادی محصولات اصلاح شده ژنتیکی پرداخته است. در این مقاله با بررسی 147 مقاله علمی معتبر اثبات می‌کند که فن‌آوری محصولات حاصل از مهندسی ژنتیک و تراریخته‌ها استفاده از آفت‌کش‌های شیمیایی را 37 درصد کاهش داده است. همچنین میزان محصول 22 درصد افزایش داشته و افزایش سود کشاورزان 68 درصد بوده است". این مطالعه که شواهدی قوی از مزایای محصول تراریخته برای کشاورزان کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه را نشان می‌دهد اظهار امیدواری کرده است که انتشار این نتایج، افزایش اعتماد عمومی به این فن‌آوری را در پی داشته است [6].

1- DeFrancesco L (2013) How safe does transgenic food need to be? Nature Biotechnology 31: 794–802.

2. European Academies Science Advisory Council (2013) Planting the Future: Opportunities and Challenges for Using Crop Genetic Improvement Technologies for Sustainable Agriculture (EASAC, Halle, Germany).

3. European Commission (2010) A Decade of EU-Funded GMO Research 2001-2010. European Commission, Brussels.

4. http://www.isaaa.org/kc/cropbiotechupdate/article/default.asp?ID=7082

5. http://www.euractiv.com/innovation-enterprise/commission-science-supremo-endor-news-514072

6. Klumper W, Qaim M (2014) A Meta-Analysis of the Impacts of Genetically Modified Crops. PLOS One, 9 (11) e111629.

7. Nicolia A, Manzo A, Veronesi F, Rosellini D (2013) An overview of the last 10 years of genetically engineered crop safety research. Critical Reviews in Biotechnology. 1549-7801. DOI: 10.3109/07388551.2013.823595.

8. Key S, Ma J, Drake P (2008) Genetically modified plants and human health. J R Soc Med 2008: 101: 290–298. DOI 10.1258/jrsm.2008.070372

9. http://www.reuters.com/article/us-france-gmo-idUSTRE7AR19H20111128

10. Blancke S, Breusegem F.V., Jaeger G.D. Braeckman J. Montagu M.V (2015) Fatal attraction: the intuitive appeal of GMO opposition. Trends in Plant Science. 20 (4), 414-418